Χρώμιο-ενώσεις-τοξικότητα-τρόποι αντιμετώπισης

Της Χαρίκλειας Παπαϊωάννου, Μηχανικού Αντιρρύπανσης

'Ίσως δεν υπάρχει άλλο χημικό στοιχείο στο οποίο ταιριάζει τόσο επάξια αυτό το όνομα.
Το χρώμιο είναι ένα στοιχείο που οι ενώσεις του ουσιαστικά καλύπτουν όλα τα χρώματα του ορατού φάσματος από το ιώδες (άλατα του Cr3) έως το βαθύ κόκκινο (ορισμένες ενώσεις του Cr6).
Είναι γνωστές ενώσεις του χρωμίου, με αριθμούς οξείδωσης από -1 έως +6, ωστόσο οι πιο συνήθεις είναι οι ενώσεις του δισθενούς χρωμίου Cr2 (ισχυρό αναγωγικό, ασταθές παρουσία οξυγόνου), του τρισθενούς χρωμίου Cr3 (οι πλέον σταθερές ενώσεις του χρωμίου) και του εξασθενούς χρωμίου Cr6 (χρωμικά και διχρωμικά άλατα: σταθερές ενώσεις αλλά και σχετικώς ισχυρά οξειδωτικά).
Το χρώμιο(Cr) είναι ευρέως διαδεδομένο στη φύση με φυσική αφθονία στο φλοιό της Γης, 100 ppm.
Στη φύση το συναντάμε κυρίως ως τρισθενές, με κυριότερο ορυκτό τον χρωμίτη Fe(Mg)Cr2O4, που αποτελεί το βασικό μετάλλευμα χρωμίου.
Υπάρχουν και ορισμένα σπάνια ορυκτά όπου το χρώμιο είναι εξασθενές από τα οποία το γνωστότερο είναι ο κροκοΐτης, με χημικό τύπο PbCrO4 (χρωμικός μόλυβδος).
Τo Cr6 (εξασθενές χρώμιο), ως διχρωμικό ιόν, είναι σχετικά ισχυρό οξειδωτικό σε όξινα διαλύματα και παρέχει αντιδράσεις οξειδοαναγωγής με ανόργανες αναγωγικές ουσίες. Είναι μια χημική ένωση που οφείλει την ύπαρξη της – σχεδόν αποκλειστικά - στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Διάφορες βιομηχανίες εκπέμπουν στον αέρα, στο νερό και στο έδαφος πλήθος ενώσεων του Cr6.
Στην περίπτωση διάθεσης ανεπεξέργαστων αποβλήτων που περιέχουν Cr6 σε υδάτινους αποδέκτες από βιομηχανίες, τα επίπεδα του στον αποδέκτη και στα υπόγεια ύδατα μπορεί να φτάσουν μερικές δεκάδες μg/L.
Το Cr6 έχει πολλές βιομηχανικές χρήσεις. Χρησιμοποιείται στη μεταλλοβιομηχανία, στη βυρσοδεψία για την κατεργασία δερμάτων, σε βαφές υφασμάτων, δερμάτων, παραγωγή μελανιών και χρωμάτων. Πολλές ενώσεις του χρησιμοποιούνται και ως συντηρητικά ξύλου.
Όλες οι ενώσεις του εξασθενούς χρωμίου που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία είναι εξαιρετικά τοξικές. Έχει χαρακτηριστεί ως αποδεδειγμένα καρκινογόνος ουσία. Υπάρχουν αρκετά πειραματικά δεδομένα ότι ενώσεις του Cr6 καταστρέφουν το DNA και προκαλούν μεταλλάξεις.
Η Ευρωπαϊκή 'Ένωση αναγνωρίζοντας την επιβλαβή δράση του Cr6, ενέκρινε τον Φεβρουάριο του 2003 την Οδηγία 2002/95/EC, που θέτει περιορισμούς στη βιομηχανική χρήση των εξής 6 εξαιρετικά επικίνδυνων χημικών: Pb, Cd, Hg, Cr6, πολυβρωμιωμένα διφαινύλια, πολυβρωμιωμένοι διφαινυλαιθέρες. Η οδηγία αυτή αναφέρεται ως Οδηγία Περιορισμού Επικινδύνων Ουσιών.
Παρά όμως τις οδηγίες και τις απαγορεύσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης πολλές βιομηχανίες δε συμμορφώθηκαν. Δεν τήρησαν τους περιβαλλοντικούς όρους σύμφωνα με τους οποίους αδειοδοτήθηκαν ούτε φρόντισαν για την επεξεργασία και την ασφαλή διάθεση των αποβλήτων τους. Έτσι φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση που ξαφνικά ανακαλύπτουμε ότι το νερό όπου υδροδοτούνται αρκετοί δήμοι της Βοιωτίας και της Ανατολικής Αττικής έχει εξασθενές χρώμιο.
Αναμφισβήτητα η κατάσταση που διαμορφώθηκε οφείλεται στην έλλειψη ολοκληρωμένης περιβαλλοντικής πολιτικής.
Ο Βοιωτικός Λαός θεωρεί όλες τις μέχρι σήμερα Κυβερνήσεις μαζί με τις Αυτοδιοικήσεις όλων των βαθμίδων κύριους υπεύθυνους για τις παραλείψεις και την επιλογή τους, να θυσιάσουν και να υποθηκεύσουν το μέλλον του τόπου στο βωμό μιας άναρχης, αδιέξοδης και στρεβλής ανάπτυξης μικρής διάρκειας.
Όσα λάθη όμως και να έγιναν, από όποιους και να προήλθαν αυτό που έχει σημασία τώρα είναι να βρεθεί άμεσα λύση.
Οι πολιτικές που θα εφαρμοσθούν από δω και πέρα πρέπει να στοχεύουν όχι σε προχειρότητες, αλλά σε οριστικές και αειφορικές λύσεις.
Αν μάλιστα γίνει σε συνεργασία με όλους τους δήμους που βρίσκονται αντιμέτωποι με αυτό το πρόβλημα τότε τα αποτελέσματα θα είναι πιο άμεσα.
Όταν απασχόλησε το ίδιο θέμα και το δήμο της Θήβας πολλοί θεώρησαν σαν την καλύτερη λύση την υδροδότηση από τον Μόρνο. Μακροπρόθεσμα όμως αυτή η λύση ίσως αποδειχθεί προβληματική. Ο Μόρνος δεν έχει απεριόριστη δυναμικότητα υδροδότησης γι΄ αυτό άλλωστε ενισχύεται και με τον Εύηνο.
Επιπλέον επηρεάζεται από τις συνθήκες ξηρασίας που επικρατούν ανά εποχή.
Αν το ισοζύγιο εισερχόμενης και εξερχόμενης ποσότητας νερού προκύψει αρνητικό θα προκύψει ιδιαίτερα σημαντικό πρόβλημα.
Τα περιθώρια στένεψαν επικίνδυνα, δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο και έχω την πεποίθηση ότι πρέπει να ξεκινήσει η άμεση απορρύπανση των υδάτων.
Η επιστήμη και η τεχνολογία μας λένε ότι το νερό μπορεί να καθαριστεί και να γίνει απόλυτα ασφαλές για ανθρώπινη κατανάλωση.
Αν το εξασθενές χρώμιο βρεθεί σε αναγωγικό περιβάλλον μεταπίπτει σε τρισθενές που όπως προείπαμε δεν είναι τοξικό.
Έχουν εφαρμοσθεί διεθνώς και κυρίως στις ΗΠΑ που ως χώρα περισσότερο βιομηχανικά ανεπτυγμένη αντιμετώπισε πρώτη τέτοια φαινόμενα, πολλές τέτοιες μέθοδοι. Μάλιστα έχουν συμμετάσχει και Έλληνες καθηγητές Πανεπιστημίων σε μελέτες αποκατάστασης περιοχών από εξασθενές χρώμιο στις ΗΠΑ.
Στις πλέον διαδεδομένες μεθόδους συμπεριλαμβάνεται η τεχνική της βιοεξυγίανσης, κατά την οποία φτηνές οργανικές ύλες τοποθετούνται στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα, ώστε να βοηθήσουν την ανάπτυξη μικροοργανισμών που δημιουργούν αναγωγικό περιβάλλον.
Έτσι το εξασθενές χρώμιο των υπογείων υδάτων μεταπίπτει σε τρισθενές, το οποίο δεν είναι καρκινογόνο και καθιζάνει.
Παρόμοια αποτελέσματα έχει και η τροφοδοσία του υπόγειου υδροφορέα με ξίδι.
Ακόμη μία μέθοδος, η οποία θεωρείται «κλασική» για την αποκατάσταση των υπόγειων υδάτων, είναι η άντληση του νερού με εξασθενές χρώμιο, η επεξεργασία του για την εξουδετέρωση της καρκινογόνου ουσίας και η επανατροφοδότησή του στο υπέδαφος.
Μια απλή λύση για να παρεμποδίσει κανείς τη διείσδυση του εξασθενούς χρωμίου από την κοίτη του Ασωπού στον υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής είναι η φύτευση λευκών στις όχθες του ποταμού.
Οι ρίζες της λεύκης δημιουργούν αναγωγικό περιβάλλον, το οποίο μετατρέπει το τοξικό εξασθενές χρώμιο σε μη τοξικό τρισθενές. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο δημιουργείται ένα φίλτρο καθ΄ όλο το μήκος της κοίτης, εμποδίζοντας μεγάλο μέρος της καρκινογόνου ουσίας να εισέλθει στον υδροφόρο ορίζοντα.
Επίσης με μία στήλη ρινισμάτων σιδήρου η οποία να παρεμβάλλεται στη ροή του νερού από την μολυσμένη γεώτρηση, το εξασθενές χρώμιο γίνεται τρισθενές και καθιζάνει μαζί με τα ρινίσματα του σιδήρου. Ως αποτέλεσμα αυτού του φιλτραρίσματος το νερό θα έχει κόκκινη απόχρωση και θα πρέπει να παρεμβληθεί δεύτερο φίλτρο για να καθαρίσει εντελώς.
Ανάλογα με την περίπτωση της ρύπανσης και τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής, εφαρμόζεται η αντίστοιχη μέθοδος απορρύπανσης.
Η χρηματοδότηση των έργων αποκατάστασης μπορεί να γίνει από τα πρόστιμα που πρέπει να καταβάλλουν οι βιομηχανίες.
Εξάλλου η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» σημαίνει ότι οι ρυπαντές είναι υποχρεωμένοι να χρηματοδοτήσουν τα έργα αποκατάστασης του εκάστοτε οικοσυστήματος και απορρύπανσης της περιοχής.
Για να γίνουν όμως όλα αυτά πρέπει η Δημοτική Αρχή (στην αρμοδιότητα της οποίας ανήκει και η ύδρευση), να αναγνωρίσει το πρόβλημα και να σταθεί στο πλευρό των δημοτών που απαιτούν καθαρό πόσιμο νερό.
Η συμβολή της επιστήμης θα τους είναι πολύ χρήσιμη σε αυτή την προσπάθεια γι΄αυτό θα πρέπει να απευθυνθούν σε επιστημονικές ομάδες που έχουν ασχοληθεί με την απορρύπανση των υδάτων.
Σε αυτή τη φάση δεν έχουν κανένα νόημα οι κοκορομαχίες και οι συγκρούσεις μέσα από τα ανώνυμα, πολλές φορές κακογραμμένα - σκόπιμα ή μη - ψυχοφθόρα μηνύματα που στέλνονται στο φιλόξενο blog.
Τα θέματα του περιβάλλοντος και της προστασίας της δημόσιας υγείας δεν είναι και δεν πρέπει να γίνουν πρόσφορο έδαφος για συγκρούσεις αλλά μόνο για ουσιαστική συνεργασία για την επίτευξη ενός κοινού σκοπού. Της προστασίας του τόπου μας.