Τρίτη 6 Ιανουαρίου 2009

Καλικάντζαροι



[ δαμ-ων ]

Tι σου ΄ναι το μυαλό του ανθρώπου! Κούτσουρο με σταχτοκρυμμένη φωτιά είναι μαθές. Μα σαν το σκαλίσεις λίγο, ξεπετιούνται οι σπίθες της θύμησης … Κι αργά- αργά πιάνει και φουντώνει η φωτιά και φωτίζει τη μνήμη. Σπάει η κρούστα της λησμοσύνης και κύματα- κύματα έρχονται από τον πάτο της μνημοσύνης οι παιδικές αναμνήσεις. Πηγαίνεις πίσω στα παιδικά σου χρόνια, πριν από 45-50 χρόνια κι αφού τραβηχτούν τα πέπλα της καθημερινής μέριμνας και της οικογενειακής φροντίδας, προβάλουν σαν σε σκηνή θεάτρου οι προηγούμενες πράξεις της ζωής σου. Πηγαίνεις στα τρυφερά κι ανέμελα χρόνια του δημοτικού…
Πρώτος δάσκαλος ο αγαπητός μας Γιώργος ο Αγγελής. Από το στόμα του ακούσαμε τις πρώτες ιστορίες και τους πρώτους μύθους. Μέχρι τότε είχαμε ακούσει τα απλοϊκά παραμύθια των παππούδων και των γονιών τις διηγήσεις. Κι όταν έφτασαν των Χριστουγέννων οι κρύες μέρες, πιότερο τις θέρμαινε με τις ιστορίες του για τη γέννηση του Χριστού στη σπηλιά με το γαϊδουράκι και το μοσχάρι, παρά η ξυλόσομπα που έκαιγε με τα ξύλα που καθημερινά φέρναμε στο πέτρινο παλιό δημοτικό. Στο ένα χέρι η σκισμένη σάκα, που είχε περάσει από τα χέρια όλων των μεγάλων αδερφών και ξαδέρφων, και στο άλλο ένα ξύλο ελιάς κομμένο στο χέρι με το πριόνι από τον παππού για να περνάει η ώρα του. Τότε μας είπε και για τους καλικατζάρους, αυτά τα άσχημα και καμπούρικα ξωτικά, που άφηναν το πριόνισμα του δέντρου, που κρατούσε τη γη, κι ανέβαιναν το 12-ήμερο πάνω στη γη και πείραζαν τους ανθρώπους.
Αργότερα πήρε τη σκυτάλη της μάθησής μας ο αείμνηστος και σεβαστός μας Βαγγέλης ο Ζερκούλης, ο αρχιμάστορας των ιστοριών και των μύθων. Παραστατικός σαν πρωτοκλασάτος ηθοποιός, μας έβαζε στο πετσί κάθε τι που διηγιόταν. Αυτός μας έμαθε να μη φοβόμαστε για θα ερχόταν ο παπάς με την αγιαστούρα να τους διώξει και πως αν λέγαμε το « πάτερ ημών » δε θα μας πείραζαν. Και σαν σήμερα ερχόταν πότε ο μακαριστός παπα- Λεωνίδας και πότε ο μακαριστός παπα- Πανούσης με του μπρούτζινο μικρό δοχείο γεμάτο αγιασμό στο ένα χέρι και στο άλλο τον σταυρό με το ματσάκι το βασιλικό και ράντιζαν όλο το σπίτι, περνώντας σε όλες τις κάμαρες, κι έδιωχναν τους καλικάτζαρους…
Αυτά θυμήθηκα σήμερα το απόγευμα και γράφω αυτές τις λίγες αράδες. Με αφορμή αυτές τις αναμνήσεις παρουσιάζω από την λαογραφία μας λίγες πληροφορίες για τους καλικάτζαρους, για μη ξεχνάμε τα έθιμά μας:

ΚΑΛΙΚΑΤΖΑΡΟΙ

Ελληνική δοξασία (αρχαίας καταγωγής) «δαιμόνιων» που σύμφωνα με σύγχρονη δοξασία εμφανίζονται κατά το Δωδεκαήμερο (25 Δεκεμβρίου - 6 Ιανουαρίου). Σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία τις μέρες αυτές τα «νερά είναι αβάφτιστα» και οι καλικάντζαροι βγαίνουν από τη γη για να πειράξουν τους ανθρώπους τώρα που ο Χριστός είναι και εκείνος αβάφτιστος. Ο λαός τους φαντάζεται με διάφορες μορφές κατά περιοχή με κοινό γνώρισμα την ασχήμια τους.
Κατά Αραχωβίτικη περιγραφή αυτοί είναι: «κακομούτσουνοι» και «σιχαμένοι», «καθένας τους έχει κι απόνα κουσούρι, άλλοι στραβοί, άλλοι κουτσοί, άλλοι μονόματοι, μονοπόδαροι, στραβοπόδαροι, στραβόστομοι, στραβοπρόσωποι, στραβομούρηδες, στραβοχέρηδες, ξεπλατισμένοι, ξετσακισμένοι και κοντολογής όλα τα κουσούρια και τα σακατιλίκια του κόσμου τα βρίσκεις όλα πάνω τους».
Συνήθως φαντάζονται νάνοι, αλλά και ψηλοί, σκουρόχρωμοι, με μαλλιά μικρά και ατημέλητα, μάτια κόκκινα, δόντια πιθήκου, δασύτριχοι, χέρια και νύχια πιθήκου, πόδια γαϊδάρου ή το ένα γαϊδάρου και το άλλο ανθρώπινο, ("μισοί γαϊδούρια και μισοί άνθρωποι όπως λένε στη Σύρο) αλλά και σαν «μικροί σατανάδες» - (σατανοπαίδια όπως λένε στη Νάξο), άλλοτε γυμνοί και άλλοτε ρακένδυτοι με σκούφο (οξυκόρυμβο) από γουρουνότριχες και με παπούτσια άλλοτε σιδερένια και άλλοτε με τσαρούχια ή τσαγγία.
Η τροφή τους κυρίως ακάθαρτη: σκουλήκια, βαθράκοι (=βάτραχοι), φίδια, ποντίκια κ.ά. χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποστρέφονται τα εδέσματα του Δωδεκαήμερου.
Είναι πολύ ευκίνητοι ανεβαίνουν στα δένδρα πηδούν από στέγη σε στέγη σπάζοντας κεραμίδια κάνοντας μεγάλη φασαρία. Και ότι βρουν απλωμένα τα ποδοπατούν. Άμα βρουν ευκαιρία κατεβαίνουν από τις καμινάδες στα σπίτια και μαγαρίζουν τα πάντα.
Σε μερικά μέρη τους καλικάντζαρους τους συνοδεύει η μάνα τους η «Καλικατζαρού» που τους «ορμηνεύει» τι να πειράξουν. Σε κάποια νησιά οι καλικάντζαροι έρχονται με τις γυναίκες τους ή μόνο οι γυναίκες τους οι «καλικαντζαρίνες»! Και προκειμένου οι νοικοκυραίοι να αποφύγουν ένα τέτοιο συρφετό ρίχνουν στα κεραμίδια κομμάτια από χοιρινό ή λουκάνικα ή ξηροτήγανα! Στη Νάξο τις γυναίκες των καλικάντζαρων τις αποκαλούν «Καλοκυράδες» για να τις καλοπιάσουν (εξευμενίσουν), ενώ στη Κωνσταντινούπολη «Βερβελούδες». Ο αρχηγός των καλικάντζαρων στη παλιά Αθήνα λεγόταν «κωλοβελόνης» ενώ στη Θεσσαλία «αρχι-τζόγιας» (και «τζόγιες» οι καλικάντζαροι) στη δε Κωνσταντινούπολη «Μαντρακούκος». Στη δε Νάξο οι καλικάντζαροι φαντάζουν και χορευταράδες, αρπάζουν όποιον βρουν τη νύκτα και τον στροβιλίζουν στο χορό μέχρι να πέσει λιπόθυμος, ο γνωστός χορός των καλικάντζαρων
Κατά διάφορες ελληνικές δοξασίες οι καλικάντζαροι ήταν άνθρωποι με κακιά μοίρα μεταβαλλόμενοι σε δαιμόνια, γίνονται δε καλικάντζαροι αυτοί που έχουν γεννηθεί μέσα στο Δωδεκαήμερο εκτός και αν βαπτισθούν αμέσως, ή εκείνοι στους οποίους ο ιερέας δεν ανέγνωσε σωστά τις ευχές του βαπτίσματος, τα τερατώδη βρέφη, ή κατά τους Σιφναίους όσοι πέθαναν στο Δωδεκαήμερο ή αυτοκτόνησαν, στη Μακεδονία: όσοι δεν έχουν ισχυρό Άγγελο για να τους προστατεύει από τον Σατανά.
Οι καλικάντζαροι έρχονται (βγαίνουν) τη παραμονή των Χριστουγέννων, (στη Σκιάθο: με πλοιάριο, στην Οινόη: με χρυσή βάρκα, στην Ικαρία: επί των φλοιών των καρυδιών) από «το κάτω κόσμο» τον Άδη. Συνήθη μέρη που μένουν μετά τον ερχομό τους είναι οι μύλοι, τα γεφύρια, τα ποτάμια και τα τρίστρατα (μεγάλα μονοπάτια) όπου παραμονεύουν μόνο κατά τη νύκτα και φεύγουν με το τρίτο λάλημα του πετεινού.
Εκτός του Δωδεκαήμερου τον υπόλοιπο χρόνο μένουν στα έγκατα της γης και πριονίζουν το δένδρο που κρατά τη γη (παραλλαγή του μυθικού Άτλαντα). Βγαίνουν δε στην επιφάνεια κοντά στο τέλος της εργασίας τους, από το φόβο μήπως τελικά η ετοιμόρροπη γη τους πλακώσει (στη Μακεδονία: για να γιορτάσουν πρόσκαιρα τη νίκη τους), όταν δε κατεβαίνουν βρίσκουν το δένδρο ακέραιο και ξαναρχίζουν το πριόνισμα. Το δένδρο των Χριστουγέννων συμβολίζει αυτή ακριβώς την ακεραιότητα και τη Θεϊκή δύναμη και προστασία με την παρουσία του Χριστού.
Γενικά πιστεύεται ότι οι καλικάντζαροι αδυνατούν να βλάψουν τους ανθρώπους αλλά μόνο να τους πειράξουν, ενοχλήσουν ή να τους φοβίσουν αφού θεωρούνται (στη Μακεδονία) μωροί και ευκολόπιστοι. Λέγεται ότι ανεβαίνουν στους ώμους των ανθρώπων που συναντούν τη νύκτα και προσπαθούν να τους πνίξουν αν δεν αποκριθούν σωστά σε ότι ερωτηθούν ή κατ΄ άλλους τους παρασύρουν σε χορό που όμως τους καλούς χορευτές τους ανταμείβουν ή κατ΄ άλλους παίρνουν τη μιλιά σε όποιον μιλήσει κατά τη συνάντηση μαζί τους.
Επίσης μπαίνοντας στις οικίες απ΄ όπου μπορέσουν μαγαρίζουν τη κουζίνα σε ότι δεν είναι νοικοκυρεμένο, αρπάζουν ενδύματα, «βασανίζουν τις ακαμάτρες... γι΄ αυτό τα κορίτσια το 40ήμερο προσπαθούν να φτιάξουν όσο γίνεται πιο πολύ γνέμα» (Σάμος) ή σκορπούν το αλεύρι, τη τέφρα από το τζάκι τη «δωδεκαμερίτικη» ή «καλικαντζαρήσια» ή «τη στάχτη που δεν άκουσε το εν Ιορδάνη» και που θεωρείται ακατάλληλη για οποιαδήποτε χρήση.
Πασίγνωστη είναι η δοξασία που όταν οι καλικάντζαροι φεύγουν (κατέρχονται στη γη) κατά τον αγιασμό των οικιών που φωνάζουν σε τροχαίο ρυθμό:
«Φεύγετε να φεύγωμε
τι έρχεται ο τρελόπαπας
με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του.
Μας άγιασε μας έβρεξε
και μας, μας εκατέκαψε!» ή «και θα μας μαγαρίσει»
Από τη παραμονή και ανήμερα των Φώτων πραγματοποιείται καθαρμός των χωριών των οικιών και της υπαίθρου με φωτιές υπαίθριες.


3 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Μια διευκρίνηση για την χρονική ανακολουθία:
Το άρθρο αυτό γράφτηκε χθες, 5/1, ημέρα που κατά το έθιμο και την παράδοση ο παπάς διώχνει τους Καλικάντζαρους. Η ανάρτησή του χθες, που το θέμα ήταν επίκαιρο, ήταν αδύνατη λόγω απουσίας του διαχειριστή, και γι' αυτό έγινε σήμερα.

Ανώνυμος είπε...

Οι Καλικάντζαροι είναι προϊόν της φαντασίας των ανθρώπων, που έθρεψε την λαϊκή παράδοση ή πίσω από αυτό το όνομα κάτι συμβολίζεται;
Kάνοντας μια έστω και επιφανειακή έρευνα στους θρύλους, τα παραμύθια και τις παραδόσεις, αν όχι όλων, των περισσοτέρων λαών της γης, θα βρούμε παντού αναφορές για πλάσματα παρόμοια με τους ανθρώπους αλλά ταυτόχρονα και διαφορετικά από αυτούς. Οι ομοιότητες όλων αυτών των θρύλων, όταν μάλιστα προέρχονται από πολιτισμούς απομακρυσμένους μεταξύ τους, είναι αρκετές και λίγο περίεργες -για τον αντικειμενικό ερευνητή- για να θεωρηθούν απλές συμπτώσεις.
Στα παραμύθια του λαού μας, υπάρχουν πλήθος αναφορών για Νάνους που ζούν στα έγκατα της γης, για Καλικάντζαρους, για Νεράιδες που ζούν κοντά στις πηγές ή χορεύουν στα ξέφωτα τις νύχτες με πανσέληνο, για κάθε λογίς ξωτικά.
Βασική προϋπόθεση για να καταλάβουμε τα ξωτικά είναι η κατανόηση του πολυδιάστατου του σύμπαντος. Σε όλους μας είναι γνωστές οι 3 καταστάσεις της ύλης και ο τρισδιάστατος χώρος, μέσα στον οποίο ζούμε και κινούμαστε, αλλά οι τρεις διαστάσες του χώρου και οι τρεις καταστάσεις της ύλης δεν είναι μοναδικές.
Θα ανατρέξουμε στην εσωτερική γνώση για να δώσουμε λίγες, απλές, πληροφορίες, χωρίς να μπούμε σε δύσκολα μονοπάτια…
Στον εσωτερισμό πληροφορούμαστε πως ο Κόσμος είναι ένα σύνολο από κραδασμούς (δονήσεις) της ύλης, που έχει θέσει σε κίνηση η πνοή του Παντός. Η διαφοροποίηση της παλμικής κίνησης παρουσιάζει την ποικιλία των αρχών, των πεδίων, των μορφών, των όντων, των ήχων, των χρωμάτων και των ποιοτήτων.
Ο άνθρωπος ζει στο αιθεροφυσικό πεδίο, που είναι σχηματισμένο από φυσική και αιθερική ύλη. Το αιθεροφυσικό μας πεδίο έχει επτά υποδιαιρέσεις, από τις οποίες οι τρεις είναι από φυσική ύλη, δηλ. στερεά- υγρά και αέρια, ενώ οι άλλες περιέχουν αιθερική ύλη. Τα 3/4 του πεδίου μας είναι παχυλή πυκνή ύλη και τα 4/7 αποτελούνται από λεπτότερη ύλη, την αιθερική.
Οι τέσσερις υποδιαιρέσεις του αιθέρα αποτελούν τον αιθερικό κόσμο, που είναι ένας κόσμος πάρα πολύ κοντινός στον φυσικό μας κόσμο, αλλά ασύλληπτος από τα όργανα των αισθήσεων, καθώς και από τα όργανα που χρησιμοποιεί η κατεστημένη επιστήμη, οπότε επιστημονικά μη αποδεκτός.
Ο αιθερικός κόσμος είναι το πρόπλασμα και η ηλεκτρομαγνητική καλύπτρα του φυσικού κόσμου. Μέσα στον φυσικό χώρο δεν υπάρχει τίποτα που να μην υπάρχει στον αιθερικό χώρο. Τα άστρα, οι ήλιοι, οι άνθρωποι, τα ορυκτά, τα φυτά και τα ζώα έχουν το αιθερικό τους καλούπι, που είναι στενά συνδεδεμένο με τη φυσική τους μορφή. Ο αιθερικός κόσμος είναι ο λώρος που συνδέει και μεταφέρει τη ζωή από το αχανές αόρατο και ορατό διάστημα στο φυσικό κόσμο. Μοιάζει με μητρικό πλακούντα που εισπνέει και μεταλλάσει την προερχόμενη από το διάστημα ζωή και την προσφέρει έτοιμη στο έμβρυο που αγκαλιάζει και προστατεύει, δηλ. τον φυσικό κόσμο. Το αιθερικό πεδίο είναι ο φορέας της ζωής, της σοφίας, της έμπνευσης, της ανακάλυψης, ο πνεύμονας μέσα από τον οποίο αναπνέει ο φυσικός κόσμος.
Συμπερασματικά, ο αιθερικός κόσμος είναι το αόρατο τμήμα του πυκνού φυσικού μας κόσμου, το απαραίτητο κομμάτι του. Τόσο απαραίτητο, όσο και το οξυγόνο ή οι πνεύμονες για την ανθρώπινη αναπνοή.
Μέσα στον αιθερικό κόσμο, που είναι το μεγαλύτερο τμήμα του αιθεροφυσικού μας πεδίου, εκτός από τα αιθερικά προπλάσματα των αισθητών πραγμάτων και των έμψυχων όντων, υπάρχουν όντα άλλων εξελίξεων, τελείως διαφορετικών του ανθρώπου. Είναι τα όντα αυτά οι εργάτες του Κοσμικού Σχεδίου και υπηρετούν το έργο της Κοσμικής Εξέλιξης. Τέτοια όντα είναι οι Άγγελοι.
Στον αιθερικό κόσμο υπάρχουν ακόμη τα Στοιχειακά , που είναι η ομαδική και ασυνείδητη ζωή των στοιχείων της φύσης, γιατί τίποτα κατά τον εσωτερισμό δεν υπάρχει άψυχο στο σύμπαν. Απλά, υπάρχουν διαφορετικές μορφές συνειδητότητας και η Παγκόσμια Ψυχή έχει διασπαρεί σε άπειρες και διαφορετικής διααθμισης ψυχές. Γι’ αυτό λέμε « η πανταχού παρούσα και τα πάντα πληρούσα » θεότητα.
Τα στοιχεία της φύσης, η γη, το νερό, ο αέρας και η φωτιά αποτελούν μια ξεχωριστή και διαφορετική εξέλιξη απ’ αυτήν της ανθρωπότητας. Είναι δυνάμεις χωρίς συνείδηση και νοημοσύνη. Για να υποδηλώσει ο άνθρωπος τα στοιχεία αυτά χρησιμοποιεί τον συμβολισμό. Έτσι, στην Αίγυπτο βρίσκουμε το σύμβολο της Σφίγγας που περιλαμβάνει και τα τέσσερα στοιχεία. Σώμα ταύρου που αντιστοιχεί με τη γη, πόδια λιονταριού με το νερό, φτερά αετού με τον αέρα κι ανθρώπινο κεφάλι με τη φωτιά. Στον Χριστιανισμό ακόμα οι 4 Ευαγγελιστές συμβολίζονται με τα τέσσερα συμβολικά ζώα: ταύρο, λιοντάρι, αετό κι άγγελο
Λέγονται Στοιχειακά γιατί εγκαθίστανται και εκδηλώνονται μέσα από τα τέσσερα στοιχεία και έχουν διάφορα ονόματα, όπως: Νάνοι ή Καλικάντζαροι και Νύμφες της γης, Νεράϊδες, Τρίτωνες, Νηρηίδες του νερού, Συλφίδες, Έλφη, Άρπυες του αέρα, Σαλαμάνδρες και πύρινοι Δράκοντες της φωτιάς. Υπακούουν στην ανθρώπινη θέληση και είναι φιλοπαίγμονα. Μερικές φορές “ενδύονται” πυκνότερη ύλη και γίνονται ορατά από ορισμένους ανθρώπους…
Τα πνεύματα της φύσης ( στοιχειακά ή λαϊκότερα ξωτικά ) χρησιμοποιούνται από τους μύστες και τους θεουργούς για το ομαδικό καλό. Χρησιμοποιούνται όμως και από τους μαύρους μάγους και τους μαγγανευτές, που τα κατευθύνουν και τα υποβάλλουν να υπηρετούν τα ιδιοτελή τους σχέδια.
Συμπερασματικά, τα πνεύματα της φύσης ή στοιχειακά είναι μορφές ζωής μέσα στα τέσσερα στοιχεία. Ζουν κι εξελίσσονται στο αστρικό και αιθερικό επίπεδο. Όταν κάνουμε λόγο γι' αυτά είναι καλύτερα να μιλάμε για κέντρα ενέργειας με ενστικτώδεις επιθυμίες. Στη γραμμή εξέλιξής τους που ονομάζεται δεβική (από το σανσκριτκό Dive που σημαίνει λάμπω) δεν έχουν νου όπως εμείς κι επομένως δεν μπορούν να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους ούτε να γνωρίζουν με τον ίδιο τρόπο. Δεν έχουν "Φωνή της Συνείδησης" και δεν ξεχωρίζουν ηθικά το καλό από το κακό. Επομένως οι Καλικάντζαροι είναι τα στοιχειακά της γης, δηλ. χαμηλής εξέλιξης αιθερικές οντότητες που συνδέονται με την μικρής κραδασμικότητας ( χαμηλής συχνότητας ) πυκνή ύλη, τη στερεή κατάσταση από φυσική άποψη. Έτσι η λαϊκή παράδοση κάπου συναντάει και διασταυρώνεται με την εσωτερική γνώση…
Ο σημερινός άνθρωπος, ξεκομμένος από τη φύση, βουλιάζει όλο και περισσότερο στον στείρο του ορθολογισμό παρασέρνοντας μαζί του χιλιόχρονες παραδόσεις και διδασκαλίες που μιλούν για την γη σαν ζωντανό οργανισμό, για νάνους, καλικάντζαρους και νεράιδες, που γεμίζουν και ζωντανεύουν τα τέσσερα στοιχεία, όπως είχε πει και ο Πρόκλος….

Ανώνυμος είπε...

ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΑΙΡΟ ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΩΡΑΙΟ ΔΑΜΩΝΑ.ΓΙΑ ΑΛΛΗ ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΤΑΞΙΔΕΨΑ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΜΟΥ ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΙ ΜΟΥ ΑΡΕΣΕ ΠΟΛΥ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ!!