Ο Μύθος του Έρωτα και της Ψυχής (Ερμηνεία του μύθου)

[[δαμ-ων ]]

Στο μύθο του Έρωτα και της Ψυχής, έχουμε τη μεγάλη περιπέτεια της ανθρώπινης ψυχής, την “Οδύσσειά” της, από την πρώτη της ενσάρκωση μέχρι τη θέωσή της. Γίνεται μια μείξη της πλατωνικής άποψης για τον Έρωτα και των θεολογικών ( Ορφικών- Πυθαγορείων και μυστηριακών δοξασιών- δογμάτων ) για την ψυχή.
Η βασιλοπούλα Ψυχή ήταν τόσο όμορφη, ώστε παραβαλλόταν με την θεά Αφροδίτη. Η αντίληψη των προγόνων μας για την ανθρώπινη ψυχή ήταν τόσο μεγαλειώδης, ώστε μόνο με θεά θα μπορούσε να συγκριθεί. Δεν της ταίριαζε γάμος με θνητό, και γι ΄αυτό κανείς δεν τολμούσε να ζητήσει αυτό το θεσπέσιο πλάσμα σε γάμο. Το μόνο ταίρι που θα μπορούσε να σταθεί πλάϊ της ήταν ο γιος της ουράνιας Αφροδίτης και του άγριου Άρη, ο πανέμορφος Έρωτας. Η Ψυχή οδηγήθηκε σ’ αυτό το γάμο με θεία εντολή, μετά από χρησμό που δόθηκε στον πατέρα της.
Δε φανερώθηκε όμως η ταυτότητα του γαμπρού. Αντί για τον φτερωτό Έρωτα, ο θεός είπε, πως ένα φτερωτό φίδι, τρομαχτικό στην όψη, θα ήταν ο σύντροφος της ζωής της. Για τους μύστες το φίδι είναι σύμβολο της γνώσης. Έτσι η ψυχή θα πρέπει να λάβει σαν σύντροφο τη γνώση, που θα την φέρει σ’ επαφή με το θείο. Το φίδι ήταν φτερωτό, γιατί η γνώση δίνει φτερά στη ψυχή και την απογειώνει για να τη φέρει σ’ επαφή με το θείο κόσμο. Θέλει κόπο η γνώση, μελέτη, ασκήσεις, αυτοπειθαρχία, ξάνοιγμα σε άλλους κόσμους, και γι’ αυτό ο χρησμός είπε πως το φίδι ήταν τρομερό στην όψη. Πάντοτε, όταν ξεκινούσαμε ένα νέο σχολείο, είτε ήταν το δημοτικό, ( θυμηθείτε εδώ πόσοι της παρέας μας δεν έβαλαν τα κλάματα όταν ήμασταν πρωτάκια! ), είτε το γυμνάσιο. είτε το λύκειο, είτε το πανεπιστήμιο, τις πρώτες μέρες νιώθαμε έναν αδιόρατο φόβο για τη νέα κατάσταση, που θα αντιμετωπίζαμε, είχαμε ένα σφίξιμο.
Εδώ μπορούμε να συσχετίσουμε τις λέξεις έρωτας- ερώτηση. Ο Έρωτας είναι η προσωποποιημένη ερώτηση της Ψυχής που αναζητάει την αλήθεια για τον εαυτό της. Όπως ο κάθε άνθρωπος αναζητάει έναν σύντροφο και ο έρωτας έρχεται να γεμίσει ένα συναισθηματικό κενό, έτσι και η ερώτηση αναζητάει τον δικό της σύντροφο, την απάντηση, για να γεμίσει το κενό της πληροφορίας, το κενό της γνώσης. Από την συνεύρεση της ερώτησης με την απάντηση θα κυοφορηθεί η γνώση.
Όταν έφτασε η γαμήλια πομπή στο καθορισμένο μέρος, στην κορυφή ενός βουνού όπου είχε προείπει ο θεός, η Ψυχή εγκαταλείφτηκε μόνη της. Η κορυφή ενέχει το στοιχείο της υπερβατικότητας, της ανύψωσης. Ο ήλιος στην κορυφή του βουνού βρίσκεται πιο κοντά μας, μας στέλνει περισσότερη θερμότητα, περισσότερο φως. Και το φως αναζητάει η ψυχή, την φώτισή της επιζητεί. Πριν συναντήσει τον Έρωτα αφήνεται μόνη της. Μόνη η ψυχή μας πρέπει να κάνει το ταξίδι της αναζήτησης και της σταδιακής εξέλιξης. Αυτό το ταξίδι είναι για μοναχικούς ταξιδιώτες, γίνεται από συνειδητοποιημένες μονάδες κι όχι από το πλήθος, τον όχλο.
Από την κορυφή ο μυρωδάτος Ζέφυρος ανασήκωσε την Ψυχή και την έφερε στο μαγικό παλάτι, που θα γινόταν η κατοικία της. Η γνώση μας ανασηκώνει κι ανάλαφρα μας φέρνει σε μαγικούς κόσμους, που ούτε καν μπορούμε να φανταστούμε την ύπαρξή τους. Αόρατες δυνάμεις μας φροντίζουν και μας υπηρετούν, ώστε να φτάσουμε στο ποθούμενο αποτέλεσμα. Οι δυνάμεις αυτές είναι και δικές μας, προίκα της θείας μας υπόστασης, αλλά και από τον θείο κόσμο. Πολλές φορές νιώθουμε την παρουσία τους, μα δε μπορούμε να τις δούμε. Αυτές, όμως, πιστά μας υπηρετούν και μας καθοδηγούν, φροντίζοντας ν’ αφομοιώσουμε τα μαθήματά μας και σταδιακά να ανεβαίνουμε, ώστε να δούμε το κατά τον Πλάτωνα “αγαθό”. Σ’ αυτό θα φτάσουμε μέσα από τον πόθο του “αιώνιου καλού”, που θα μας εμπνεύσει ο Έρωτας, όπως θαυμάσια αναφέρει η Διοτίμα στο “Συμπόσιο” του Πλάτωνα. Αυτό τον Έρωτα πρέπει να τον νιώσουμε, όχι όμως να τον δούμε. Τα θνητά μας μάτια είναι αδύναμα να τον αντικρίσουν, αλλά, όπως η Ψυχή, νιώθουμε τη φλογερή του παρουσία στο σκοτάδι. Ο θείος σύντροφός μας είναι ο Ανώτερος Εαυτός μας, που η πνευματική μας ανωριμότητα, κάνει απαγορευτική τη θέασή του. Μέσα στο σκοτάδι της άγνοιάς μας, όταν επικρατεί η σιγή από τον κόσμο της πλάνης, νιώθουμε τη γλυκιά του παρουσία, ερχόμαστε σ’ επαφή. Κι από το σμίξιμο αυτό, το θείο σπέρμα της ανώτερης γνώσης γονιμοποιεί τον εαυτό μας και κυοφορούμε πνευματικά παιδιά.
Η Ψυχή είχε δύο αδελφές, την αισθησιακή απόλαυση και την βούληση, που την παρέσυραν σε απιστία ως προς τη θέληση του άντρα της. Αυτά τα δύο ελαττώματα, που συνοδεύονται από την άγνοια και τον φόβο για το άγνωστο “υπερβατικό”, δημιουργούν τις αμφιβολίες, σπέρνουν νοητικά και συναισθηματικά ζιζάνια, μας προτρέπουν, όπως ο πειρασμός τον Ιησού στην έρημο, να παρεκτραπούμε από τον όρκο της επιστροφής στον “οίκο” του Πνεύματος, που η ψυχή μας έχει δώσει, μα ο κατώτερος εαυτός μας, η προσωπικότητά μας αγνοεί. H ψυχή, λόγω της αγνότητάς και της αθωότητάς της εύκολα παρασύρεται. Έτσι παρασύρθηκε κι ο Αδάμ με την Εύα από το φίδι- πειρασμό.
Αυτή η παρακοή είχε σαν αποτέλεσμα ν’ αρχίσουν τα βάσανά της Ψυχής. Είχε πάρει ρητή εντολή να μη θελήσει ν’ αντικρίσει τον Έρωτα, κι ούτε να το προσπαθήσει με δόλο. Θα μπορούσε να ζήσει αιώνια ευτυχισμένη, αρκεί να έμενε στην άγνοια, σε σχέση με το σύζυγό της. Μας θυμίζει την ευτυχία της άγνοιας των πρωτοπλάστων στον κήπο της Εδέμ. Αυτό είναι επιβεβλημένο στην ανώριμη ψυχή. Η μη εξελιγμένη ψυχή δεν μπορεί να βαστάξει το βάρος μιας μεγάλης κοσμικής αλήθειας, τα μάτια της δεν μπορούν να αντικρίσουν απ’ ευθείας το άφατο πνευματικό φως. Γι’ αυτό θέτονται κανόνες και περιορισμοί από τους “πρεσβύτερους αδελφούς” μας, που η θεία χάρη και οι πνευματικοί τους αγώνες, τους επέτρεψαν ν’ ανέβουν πιο ψηλά από μας στο “όρος της γνώσης και της επίτευξης”.
Μα η ανθρώπινη ψυχή είναι ανυπόμονη, κι ούτε της ταιριάζει το « μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι…». Βαθιά μέσα της είναι αποτυπωμένο ότι τίποτε δεν χαρίζεται, πως όλα πρέπει να τα κατακτήσει με την προσπάθειά της και τον αγώνα της. Ακούει τις συμβουλές των εσωτερικών παρορμήσεων για να ικανοποιήσει το πάθος για τη γνώση. Θα τολμούσαμε να υποστηρίξουμε πως η ανυπακοή για χάρη της γνώσης βρίσκεται στο πνευματικό μας DNA. Χωρίς ανυπακοή στο κατεστημένο δεν μπορεί να προχωρήσει η γνώση, να κάνει τα μεγάλα και καθοριστικά βήματα, που θα δώσουν τεράστια ώθηση στην ανθρωπότητα. Πολλές φορές, για να “στοιχειώσει”, χρειάζεται αίμα, που πρόθυμα το προσφέρουν οι πρωτομάστορες της γνώσης. Όταν υπάρχει ευτυχία και η ψυχή μας ζει με γαλήνη, οι αντίρροπες δυνάμεις, που ελλοχεύουν μέσα μας, μας ωθούν σε παρακοή, ώστε να παραβούμε τον ηθικό νόμο και να προκαλέσουμε πτώση της ψυχής μας. Και τότε αρχίζει η μεγάλη περιπλάνηση. Συναισθανόμαστε ότι πράγματι αγαπάμε αυτό το θείο σύντροφό μας, τον έρωτα για ερωτήσεις, τον πόθο για γνώση, κι αρχίζουμε την αναζήτησή του. Χωρίς αυτόν η ζωή μας δεν έχει νόημα. Η Ψυχή φρόντισε πρώτα να τιμωρήσει τις αδελφές της, που έγιναν η αιτία για τις συμφορές της. Σκότωσε κάθε αντιδραστική τάση μέσα της, θανάτωσε τις αδυναμίες της, έγινε αποφασιστική, θωρακίστηκε με πίστη και ελπίδα.
Έτσι, όταν αρχίζουμε το ταξίδι της αναζήτησης των απαντήσεων στα μεγάλα υπαρξιακά προβλήματα, πρέπει, πρώτα, να σκοτώσουμε τις ποταπές παρορμήσεις μας, αυτές που μας προξένησαν τον πόνο. Κάποτε τα βήματά μας θα μας οδηγήσουν στα ουράνια δώματα. Εκεί, η Θλίψη και η Έγνοια, οι πιστές δούλες της ουράνιας θεάς, θα μας βασανίσουν, υποβάλλοντάς μας σε κάθε είδους ψυχολογική δοκιμασία. Η Αφροδίτη είναι η θεά του κάλλους και της γονιμότητας. Ό,τι κάνει, το κάνει για το καλό της Ψυχής, κι όχι από κακία. Υποβάλλει σε δοκιμασίες την Ψυχή, όχι για να την τιμωρήσει, αλλά για της δείξει πως κάθε χρυσό νόμισμα έχει δύο όψεις. Έτσι τα μαθήματα ζωής είναι το χρυσάφι μας, ο θησαυρός μας. Όμως το κάθε νόμισμα του θησαυρού έχει δύο όψεις, την όψη της δοκιμασίας και την όψη της ευκαιρίας. Με αυτά τα νομίσματα θα εξαγοράσουμε την πρόοδό μας. Επομένως η Αφροδίτη δεν παιδεύει την Ψυχή, την εκπαιδεύει. Αν θυμηθούμε τα μαθητικά και τα φοιτητικά μας χρόνια, διαπιστώνουμε πως οι πολύτιμοι καρποί της γνώσης αποκτήθηκαν με κοπιαστικό διάβασμα, γιατί « τα αγαθά κόποις κτώνται ». Μπορεί τότε να μας φαινόντουσαν βασανιστικές οι μέρες, όμως σήμερα, που απολαμβάνουμε τους καρπούς των κόπων μας, χαμογελάμε γι’ αυτές τις σκέψεις των νεανικών μας χρόνων.
Οι δοκιμασίες που αντιμετωπίζει η ψυχή, είναι, ουσιαστικά, μυήσεις για να διευρυνθεί η συνειδητότητά της. Όπως η Ψυχή αναγκάστηκε να ξεχωρίσει από το σωρό με τους ανακατεμένους καρπούς το στάρι, το κριθάρι, το κεχρί , τα ρεβίθια και του άλλους καρπούς, έτσι κι εμείς θα πρέπει να κάνουμε διάκριση από τον σωρό των φαινομένων και των γεγονότων, ποιά είναι χρήσιμα και ωφέλημα για την ψυχή μας. Στην προσπάθεια δεν είμαστε μόνοι. Η Ψυχή είχε βοήθεια από τα μυρμήγκια. Η προηγούμενη εμπειρία από τις περασμένες ζωές, τα μαθήματα των προηγούμενων βίων της ψυχής, που είναι καταγεγραμμένα στο υποσυνείδητο, και η διάνοιά μας, που το ανώτερο τμήμα της, το ανώτερο νοητικό, συνδέεται με τον πνευματικό κόσμο, είναι τα μυρμήγκια του νου μας. Αυτά θα μας βοηθήσουν στην διάκριση και στις επιλογές.
Μετά, άλλα κατορθώματα της ψυχής μας περιμένουν, πολύ πιο δύσκολα. Η Ψυχή είχε να μαζέψει το χρυσό μαλλί από τα πρόβατα του βουνού και να φέρει νερό από την πηγή της Στύγας. Το νερό απεικονίζει τα συναισθήματα και η Στύγα είναι ιερή. Με το καθαρτικό νερό της ιερής πηγής, του αγνού αστρικού πεδίου, πρέπει να εξαγνίσουμε τα συναισθήματά μας. Όταν απαλλαγούμε από τα πάθη, την ιδιοτέλεια, το μίσος, τις μικρότητες κι όλα αυτά που μας κρατούν δεμένους με τις κατώτερες συγκινήσεις, μπορούμε να ανοίξουμε χώρο στην αγάπη, στην ανιδιοτέλεια και στην προσφορά υπηρεσίας προς τους άλλους. Σύντροφός μας ο αητός του Δία, που θα μας κάνει να ενωθούμε με τον Όλυμπο του Ανώτερου Εαυτού μας. Με αυτή τη σύνδεση θα πετύχουμε να μαζέψουμε το χρυσό μαλλί, να οραματιστούμε νέες ιδέες για την προώθηση του Κοσμικού Σχεδίου. Το προφητικό καλάμι, η θεία έμπνευση, ηχεί στα πνευματικά μας αυτιά τις οδηγίες που προέρχονται από τον Ανώτερο Εαυτό, το θείο στοιχείο μέσα μας.
Αυτές είναι οι δύο πρώτες μυήσεις μας. Θα μπορούσαμε να τις πούμε μυήσεις στα κατώτερα μυστήρια.
Μα, το μεγαλύτερο κατόρθωμα της Ψυχής είναι η κάθοδός της στον Άδη. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με ανώτερη μύηση. Γι’ αυτό, το ανώτερο στάδιο της γνώσης είναι η μύηση στα ανώτερα μυστήρια. Μ’ αυτά θα μάθουμε να μη φοβόμαστε το θάνατο, να καταλάβουμε ότι είναι το αναγκαίο κι αναπόφευκτο στάδιο για την ανάσταση, δηλ. για την κατάκτηση της αιώνιας ζωής στον πνευματικό κόσμο, τη θέωση. Όπως η Ψυχή κατέβηκε στον Άδη, έτσι κι εμείς πρέπει να καταδυθούμε στα εσώτερα του “είναι” μας, και να πάρουμε το αλχημικό ελιξίριο της μεταμόρφωσης της ζωής, ώστε να την καταστήσουμε από γήινη θεία. Μόνο η ενδοσκόπηση, ο αυτοέλεγχος, μπορεί να μας επισημάνει τις παραλήψεις, τις αδυναμίες, αλλά και τις δυνατότητες για την “μεταμόρφωσή” μας. Mα, προσοχή, ελλοχεύει ο κίνδυνος να μας καταλάβει ο Ύπνος, δηλαδή η αδράνεια όταν εστιαστούμε σε άσκοπη ενδοσκόπηση και διαλογισμό χωρίς νόημα, όταν διαλογιζόμαστε για να διαλογιζόμαστε, κι όχι για την αυτοβελτίωση και την σύνδεση με τους ανώτερους κόσμους. Κι αν, πάνω στην προσπάθειά μας να φτάσουμε στη φώτιση και τη θέωση, πέσουμε, τότε ο θείος σύντροφος, ο Έρωτας, θα προστρέξει με αγάπη να μας σώσει και στου Όλυμπου τα θεία παλάτια να μας φέρει.
Εδώ ταιριάζει το ακόλουθο ποίημα του μύστη Ν. Καζαντζάκη:
Πάντα, όσο περνώ την αγωνία, μάχομαι
απελπίζομαι και φωνάζω.
Μα όταν πια σιμώνει η ώρα
να δρέψω τον καρπό της άσκησης,
γλύκα χύνεται στην καρδιά μου
σιωπή κι ανάπαυση.
Κι αγάλια, χωρίς προσπάθεια
πότε σε όραμα, πότε στον ύπνο
ή πηγαίνοντας στο δρόμο,
κι έχοντας το νου μου αλλού,
δέχομαι τη Λύτρωση.
Στον Όλυμπο, στην ουράνια κατοικία, με την παρουσία του θείου κόσμου, θα γίνει η γαμήλια τελετή, όπου η ψυχή επίσημα θα γίνει η γυναίκα του Έρωτα, του έρωτα προς το αγαθό και το θείο. Στο δρόμο που βάδισε απάντησε στα ερωτήματα και ήρθε σ’ επαφή με την αλήθεια. Την μεγάλη, την απόλυτη αλήθεια, πως αγαθό είναι το θείο. Τότε θα καταληφθεί από θείο έρωτα κι έτσι επάξια θα αποκτήσει την αιώνια ζωή, θα γίνει “αθάνατη”, ο θάνατος δεν θα τη ξαναφέρει στον υλικό κόσμο. Η Ψυχή θα γίνει ισότιμη του Έρωτα, θα αποκατασταθεί στην πρότερη κατάστασή της, στη θεία και δημιουργό, που είχε στην αρχή των αιώνων, αλλά καθώς βυθίστηκε στην ύλη είχε λησμονήσει. Τότε θα γεννηθεί η Ηδονή της θείας μακαριότητας, που απολαμβάνει, η Ηδονή της επαφής απ’ ευθείας με το Θεό. Η παντοτινή της κατοικία θα είναι πλέον ο θείος κόσμος, θα έχει επιστρέψει στην αιώνια πηγή της…
Θα κλείσουμε το μύθο με το ωραιότατο ποίημα “Ψυχή” του, επίσης μύστη, Κωστή Παλαμά:
Όταν θα ‘ρθεί του χωρισμού η ώρα, και θα τρέξει
με μια φροντίδ’ αγγελική Εκείνη να του φέξει,
πως τρέμει μήπως άθελα στην κόρη φανερώσει
το τρυφερό του μυστικό ευδαιμονία τόση.
Σιγά τραβούν, εμπρός αυτός, και πίσω του εκείνη
φως μελιχρό στο δρόμο του όσο να φύγει χύνει.
Αλλ’ η ζωή όπου σκορπά στα βράδια του η ζωή της
είναι γλυκύτερη απ’ το φως που βγάζει το κερί της.
Προτού η θύρα ν’ ανοιχθεί και βγει στα σκότη πάλι,
μια καληνύχτα να της πει γυρίζει το κεφάλι.
Και με την ύστερη ματιά που επάνω της στυλώνει
θαρρεί πως βλέπει την Ψυχή, όταν δειλά σιμώνει
κει που κοιμάτ’ ο Έρως της, μ’ ένα κερί στο χέρι,
για να ιδεί τη μαγική θωριά του που δεν ξέρει…