[[ δαμ-ων ]]
Αθηνά
Η μυθολογική μας παράδοση λέει πως σαν νίκησαν τους Τιτάνες οι θεοί του ουρανού, ο Δίας ως κυβερνήτης της νέας τάξης του κόσμου, έσμιξε ερωτικά με τη θεά της φρόνησης, τη Μήτιδα (*9), την κόρη του Ωκεανού και της Τιθύος. Μα ταχιά έμαθε από τον Ουρανό και τη Γη πως η Μήτιδα θα του γεννούσε πρώτα μια κόρη, ίδια κι απαράλλαχτη μ’ αυτόν στην παλικαριά και στο μυαλό, κι αργότερα έναν γιο πιότερο έξυπνο, που σαν μεγάλωνε υπήρχε ο κίνδυνος να του αρπάξει το θρόνο ολάκερου του κόσμου. Για να μην χάσει την εξουσία του ο Δίας κατάπιε τη γυναίκα του και την κράτησε για πάντα μέσα του. Έτσι έγινε ο μητίετα Δίας, ο Δίας ο βαθύγνωμος, που δεν κινδύνευε πια κάποιος εξυπνότερος να του πάρει την εξουσία.
Σαν ήρθε η ώρα να γεννηθεί η κόρη, ο Δίας πρόσταξε τον Προμηθέα, ή κατ’ άλλους τον Ήφαιστο, με μια τσεκουριά να του ανοίξει το κεφάλι. Έτσι ξεπήδησε πάνοπλη κι αλαλάζοντας η Αθηνά, αφήνοντας έκπληκτους τους άλλους θεούς. Η γέννησή της συνοδεύτηκε με θαυμαστά γεγονότα. Η γη σείστηκε, η θάλασσα αναταράχτηκε, ο ήλιος σταμάτησε το άρμα του στον ουρανό, και του Δία η κραυγή έφτασε στα πέρατα του κόσμου για να μάθουν όλοι πως γεννιόταν η γνώση και η σοφία.
Τη θαυμαστή γέννησή της περιγράφει ο ακόλουθος ομηρικός ύμνος:
« Τον ύμνο μου αρχίζω για την Παλλάδα Αθηνά, την ένδοξη θεά,
τη γλαυκομάτα και πολύσκεφτη, με την καρδιά την αδυσώπητη,
τη σεβάσμια παρθένα, προστάτιδα της πόλης και γενναία,
την Τριτογένεια, εκείνη που τη γέννησε ο Δίας ο στοχαστικός,
από το σεβαστικό κεφάλι του, μ’ αρματωσιά πολέμου
που άστραφτε ολόχρυση• όλοι οι αθάνατοι που έβλεπαν ένιωσαν
σεβασμό• εκείνη τότε, μπροστά από τον ασπιδοφόρο Δία,
ορμητικά πετάχτηκε από το αθάνατο κεφάλι
σείοντας το φοβερό ακόντιο• τράνταγμα φοβερό έφερε στο μεγάλο Όλυμπο
της γλαυκομάτας ο θυμός, κι ολόγυρα η γη
τρομαχτικά αντιλάλησε και σάλεψε η θάλασσα
ανάστατη από κύματα πορφυρά, ώσπου η αλμύρα ξάφνου κατασίγασε.
Ύστερα του Υπερίωνα ο λαμπρός ο γιος συγκράτησε
τα γοργοπόδαρα άλογα για ώρα πολλή, όσο να βγάλλει η κόρη,
η Παλλάδα Αθηνά, απ’ τους αθάνατούς της ώμους
τα θεία άρματα• κι ο Δίας ο σοφός ευχαριστήθηκε.
Έτσι κι εσύ, τέκνο του ασπιδοφόρου Δία, χαίρε•
και σ’ άλλο άσμα μου κι εγώ θα σε μνημονεύσω. »
Η Αθηνά ήταν πολεμική θεά, αλλά πάντα συνταίριαζε με την παλικαριά την εξυπνάδα και τη φρόνηση. Παραστέκει πάντα τους μεγάλους ήρωες στους αγώνες τους, τους αγαπάει. Μα η αγάπη της δεν έχει κανένα ίχνος ερωτισμού. Όταν απευθύνεται στον ήρωα της Ιλιάδας Διομήδη (*10) του λέει: « Διομήδη, του Τυδέα γιε, κι αγάπη της ψυχής μου…» Σαν θεά της σοφίας δεν διακατέχεται από έπαρση. Γι’ αυτό δε διστάζει να συγκρίνει την εξυπνάδα ενός θνητού με τη δική της θεϊκιά εξυπνάδα. Λέει, λοιπόν, στον Οδυσσέα:
« ... Κατέχουμε κι οι δυο από τέχνες.
Εσένα ποιος στον κόσμο βρίσκεται
στη γνώση και στα λόγια να ξεπερνά;
Κι εγώ δοξάζουμαι μες στους θεούς η πρώτη
για τις βουλές και για τις τέχνες μου…»
Στην Αθήνα, που την κέρδισε από τον Ποσειδώνα δίνοντάς της το όνομα, η θεά προσφωνείται Παρθένα και γι’ αυτό ο ναός της στην Ακρόπολη ονομάστηκε Παρθενώνας. Κι αυτή δεν πόθησε θεό, αλλά ούτε και θνητός μπόρεσε να τη συγκινήσει. Κι όταν κάποτε ο Ήφαιστος, που της κατασκεύαζε μια πανοπλία, την ερωτεύτηκε και προσπάθησε να σμίξει ερωτικά μαζί της, δεν τα κατάφερε αλλά το σπέρμα του έπεσε στην κνήμη της παρθένας θεάς, που το σκούπισε με λίγο μαλλί που βρήκε και το πέταξε στη γη, απ’ όπου γεννήθηκε ο Εριχθόνιος (*11).
Σαν κόρη της Μήτιδας η Αθηνά είναι επινοητική κι ιδιαίτερα έξυπνη όχι μόνο στα έργα του πολέμου, αλλά κυρίως στα έργα της ειρήνης. Παραστέκει τους φιλόσοφους, τους ρήτορες και τους ποιητές, ενώ σαν “Αθηνά Εργάνη” προστατεύει τον κάθε τεχνίτη που δουλεύει με το μυαλό και με το χέρι. Κυρίως προστατεύει τις δουλειές των γυναικών. Δίδαξε τους ανθρώπους με την εργασία τους να φτιάχνουν όλα τα όμορφα έργα: να δαμάζουν τα άλογα και να κατασκευάζουν αμάξια, να οργώνουν τη γη, να καλλιεργούν την ελιά και να βγάζουν το λάδι, να υφαίνουν στον αργαλειό, να χτίζουν σπίτια και να σκαρώνουν καράβια.
Τα γνωρίσματα της Παλλάδας περιγράφονται στον ακόλουθο ορφικό ύμνο:
« Παλλάδα, μονογέννητη, σεπτέ γόνε του μεγάλου Δία,
θεϊκή, μακάρια θεά, πολεμοθόρυβη, γενναιόψυχη,
άρρητη και ρητή, μεγαλώνυμη, σπηλαιοθρεμμένη,
που κυβερνάς τις κορφές των ψηλόραχων βουνών
και τα σκιερά όρη, κι ευφραίνεις την ψυχή σου
στα φαράγγια, απλόχαρη, που εκστασιάζεις
τις ψυχές των θνητών με μανία, κόρη αθλήτρια
με τη φρικιαστική ψυχή, φόνισσα των Γοργόνων,
αρνήτρια του γάμου, πολύπλουτη μητέρα των τεχνών,
που την ορμή παρακινείς, και τη μανία δίνεις
στους κακούς, και στους καλούς τη φρόνηση•
αρσενική και θηλυκή γεννήθηκες, πολεμοξεσηκώστρα,
σοφία, ποικιλόμορφη, με βλέμμα διαπεραστικό,
ενθουσιαστική, λαμπρότιμη, φόνισσα των Γιγάντων
της Φλέγρας, αλογολάτισσα, Τριτογένεια,
λυτρώτρια των κακών, νικηφόρα θεά, γαλανομάτα,
τεχνοεφευρέτρια, πολυλατρεμένη βασίλισσα.
Εισάκουσέ με που προσεύχομαι μέρα και νύχτα, ακόμα
και τα ξημερώματα, και δώσε ειρήνη πολύπλουτη,
ικανοποίηση κι υγεία σ’ ευτυχισμένες εποχές. »
Η Αθηνά παρέμεινε παρθένα για να μας δείξει την αγνότητα της γνώσης. Η γνώση πρέπει να είναι άσπιλη γιατί απευθύνεται σ’ όλη την ανθρωπότητα. Δεν αφορά την προσωπικότητα του ανθρώπου, αλλά την ατομικότητα. Αφορά την ψυχή του, την οποία ανυψώνει, την εξελίσσει, σαν το φρούτο την ωριμάζει και σταδιακά την φτάνει στην τελείωση, στη θέωση. Επομένως η γνώση δεν είναι για τους λίγους, αλλά για όλους. Είναι η αιτία που ο Αδάμ και η Εύα έχασαν την μακαριότητα του παράδεισου, που ο Προμηθέας αλυσοδέθηκε στον κοφτερό βράχο πάνω στον αφιλόξενο Καύκασο. Δεν ανήκει σε έναν, όπως η σύζυγος στον σύζυγο, ανήκει σε όλους κι αυτό επιτυγχάνεται με τη διατήρηση της παρθενίας. Κι αφού καλλιεργηθεί και δοθεί απλόχερα, χωρίς ιδιοτέλεια, μπορεί να γίνει σοφία. Είναι χρέος αυτού που κατέχει τη γνώση να την δώσει και στους συνανθρώπους του, να τους βοηθήσει να ξεφύγουν από την λάσπη της αμάθειας και να πει όπως ο μεγάλος Διδάσκαλος: « καγώ εάν υψωθώ εκ της γης, πάντας ελκύσω προς εμαυτόν ».
Τι συμβαίνει σήμερα; Διατηρεί την αγνότητά της; Πιστεύουμε πως όχι. Έχει κι αυτή βιαστεί. Η Παλλάδα δεν τιμάται σε ερευνητικούς και πανεπιστημιακούς Παρθενώνες, η γνώση δεν προάγεται αβίαστα και πηγαία, αλλά κατευθυνόμενα από τους χορηγούς και τους εκμεταλλευτές της. Η έρευνα, που παράγει τη γνώση, είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος κατευθυνόμενη. Οι ερευνητές συνήθως εργάζονται σε προγράμματα κατά παραγγελία. Κι αν ανακαλυφθεί κάτι, που δεν ταιριάζει στα σχέδια εκείνων που ουσιαστικά διευθύνουν την παγκόσμια οικονομία, επομένως και την πολιτική, αποσιωπάται. Κάτι τέτοιο πιθανόν να συνέβη το 1988 με την ψυχρή πυρηνική σύντηξη, που θα έλυνε παγκόσμια το ενεργειακό πρόβλημα, αλλά ήταν αντίθετο στα συμφέροντα των εταιριών πετρελαίου και όπλων. Πετρέλαιο και όπλα είναι αλληλένδετα, πολλοί πόλεμοι του 20ου αιώνα και ο πρώτος του 21ου είχαν αφορμή το πετρέλαιο. Γνωρίζουμε ότι ο τελευταίος πόλεμος έγινε για το πετρέλαιο του Ιράκ κι πιθανόν ο επόμενος να γίνει για το πετρέλαιο του Ιράν, έστω κι αν προβάλλουν οι πολεμοκάπηλοι άλλες- γελοίες- δικαιολογίες .
Πρώην υπουργός παιδείας ζήτησε το υπουργείο παιδείας να συγχωνευτεί όχι με το υπουργείο πολιτισμού, αλλά με το υπουργείο εργασίας κι ανάπτυξης. Το κράτος θέλει να παύσει την χρηματοδότηση της έρευνας στα πανεπιστήμια και τα πανεπιστήμια να γίνουν ιδιωτικά, ώστε εξωκοινοβουλευτικά κέντρα ν’ αναλάβουν την χορηγία. Αυτή η στρεβλή άποψη επικρατεί στους ηγέτες μας, λες και το πολύτιμο αγαθό της γνώσης μπορεί να μπει στη διατίμηση.
Σήμερα δεν καλλιεργείται η γνώση, αλλά η πληροφόρηση. Όμως η γνώση ανοίγει τα παράθυρα της διάνοιας και την οδηγεί στην πρόοδο, στην εξέλιξη, την ψυχική ανέλιξη. Κάνει την ψυχή να βρίσκει τα ορόσημα της πνευματικής ατραπού. Η πληροφόρηση δεν έχει κανένα στοιχείο υποβοηθητικό για την ψυχή. Η γνώση προσδίνει σοφία, η πληροφόρηση ποτέ.
Διαπιστώνουμε, δυστυχώς, ότι σήμερα στο σχολείο με την πληθώρα των μαθημάτων και της ύλης, δεν παρέχεται γνώση, παρά πληροφόρηση. Γι’ αυτό οι περισσότεροι μαθητές βγαίνουν αμαθείς και σε κατώτερο επίπεδο γνώσεων απ’ ό,τι σε προηγούμενα χρόνια. Το λεξιλόγιό μας γίνεται φτωχότερο, η ικανότητά μας να εκφράζουμε τη σκέψη ασθενέστερη. Κι έρχεται η τηλεόραση των ημιμαθών και των αμφίβολης ηθικής να προτείνει πρότυπα, που βιάζουν ακόμη και “παρά φύσιν” την Παλλάδα. Να μας μάθει πως αν εκπορνεύσουμε το κορμί μας, τη συνείδησή μας, την ηθική μας υπόσταση θα καταξιωθούμε. Πως σήμερα δεν έχει σημασία η γνώμη των επαϊόντων, αλλά τα νούμερα της AGB.
Κάποτε, λέει ο μύθος, έτυχε ο Τειρεσίας (*12) να δει γυμνή τη θεά, να λούζεται σε μια λίμνη κοντά σε μια πηγή, μαζί με τη μητέρα του Χαρικλώ. Η θέα της γυμνής Αθηνάς ήταν η αιτία να χάσει την όρασή του. Την παρακάλεσε τότε η Χαρικλώ να ξαναδώσει πίσω την ικανότητα να βλέπει, αλλά αυτό ήταν αδύνατο, όταν οι θεοί έπαιρναν μια απόφαση, δεν υποχωρούσαν. Αντί της όρασης, του έδωσε το χάρισμα να ακούει τη φωνή των πουλιών και να μαντεύει, ενώ του χάρισε ένα ραβδί, με το οποίο περπατούσε καλύτερα κι από το να είχε τα μάτια του. Έτσι ο θνητός Τειρεσίας έγινε ο μάντης της Θήβας κι έζησε εννιά γενιές αντί για μία. Αυτό το περιστατικό μπορούμε να το αποσυμβολίσουμε πως όταν αντικρίσουμε την ωραιότητα της γνώσης, δηλ. έρθουμε σ’ επαφή με την αληθινή πηγή της, αποκτούμε ικανότητες που ξεπερνούν αυτές των απλών αισθήσεων. Αποκτούμε την ικανότητα της διόρασης, γινόμαστε διαισθητικοί κι ερχόμαστε σ’ επαφή με υπεραισθητούς κόσμους. Ξεφεύγουμε από τον αισθητό κόσμο κι ανυψωνόμαστε στον νοητό κόσμο, στον κόσμο των Ιδεών του Πλάτωνα και σταδιακά στον πνευματικό κόσμο. Αυτό σπάει τους χρονικούς περιορισμούς κι είναι σαν να ζούμε πολλές γενιές.
--------------------------------------------------------------------------------------------------
(*9). Μήτιδα: η πρώτη γυναίκα του Δία, κόρη του Ωκεανού και της Τηθύος. Όταν έμεινε έγκυος o Δίας την κατάπιε μαζί με το έμβρυο γιατί υπήρχε η πληροφορία πως μετά τη γέννηση της Αθηνάς, θα γεννιόταν γιος που θα του έπαιρνε το θρόνο της οικουμένης. Από το κεφάλι του Δία με μια τσεκουριά ξεπρόβαλε η Αθηνά, ενώ η Μήτιδα παρέμεινε στα σπλάχνα του.
Ο Όμηρος μας λέει ότι η “μήτις” είναι η φρόνηση του Δία και της Αθηνάς η σοφία. Αναφέρεται πως αυτή έδωσε το εμετικό στον Κρόνο για να ξεράσει τα παιδιά του, που είχε είχε αποκτήσει από τη Ρέα και τα κατάπιε από το φόβο να μη χάσει την εξουσία του κόσμου.
(*10). Διομήδης : γιος του Τυδέα και της Δηιπύλης, κόρης του βασιλιά του Άργους Άδραστου. Μετά από το θάνατο του παππού του ανέλαβε τον θρόνο του Άργους. Πήρε μέρος στον πόλεμο των επιγόνων κατά της Θήβας, εκδικούμενος τον θάνατο του πατέρα του Τυδέα, που είχε σκοτωθεί στην εκστρατεία των “Επτά” εναντίον της πόλης. Ήταν ένας από τους υποψήφιους μνηστήρες της ωραίας Ελένης, κι επομένως τον έδενε όρκος να την υπερασπιστεί όταν ο Πάρης την έκλεψε από τη Σπάρτη. Έτσι πήρε μέρος στην εκστρατεία κατά της Τροίας με πολλούς πολεμιστές από διάφορα μέρη της Πελοποννήσου με ογδόντα καράβια. Διακρίθηκε για την ανδρεία του στο Ίλιο και θεωρείται μετά από τον Αχιλλέα και τον Αίαντα τον Τελαμώνιο ο πιο ανδρειωμένος από τους Αχαιούς. Φοβερός κι άτρομος στη μάχη, τραυμάτισε ακόμη και τον Άρη και την Αφροδίτη.
(*11). Εριχθόνιος: γεννήθηκε κατά περίεργο τρόπο. Κάποτε η Αθηνά πήρε στο εργαστήρι του Ήφαιστου για να της φτιάξει μια πανοπλία. Ο κουτσοπόδαρος αρχιτεχνίτης σφοδρά την ερωτεύτηκε και της ζήτησε να τον παντρευτεί. Αυτή όμως δεν ήθελε να σμίξει μ’ άντρα κι αρνήθηκε. Όταν τελείωσε την πανοπλία, ο θεός της επιτέθηκε με ερωτική διάθεση κι αυτή τον αθώθησε. Τότε το σπέρμα του διεγερμένου θεού έπεσε στο σκέλος της Αθηνάς, η οποία αηδιασμένη το σκούπισε μ’ ένα κομμάτι μαλλί και το πέταξε στη γη. Μετά από το κανονικό χρονικό διάστημα βγήκε από τα σπλάχνα της γης ο “παις Εριχθόνιος”. Έτσι το όνομα του ήρωα προέρχεται από το έριον ( μαλλί )και χθων ( γη ). Η Γη τον παρέδωσε στην Αθηνά, που ανέλαβε την ανατροφή του κρυφά από τους άλλους θεούς. Θέλοντας να τον κάνει αθάνατο, του έδωσε να πιει δυο σταγόνες από το αίμα της Γοργώς. Η θεά τον τοποθέτησε σ’ ένα κάνιστρο και τον εμπιστεύτηκε στις θυγατέρες του Κέκροπα ( ή κατ’ άλλους του Ερεχθέα ), την Άγραυλο, την Έρση και την Πάνδροσο με την ρητή εντολή να μην ανοίξουν το κάνιστρο. Αυτές από περιέργεια το άνοιξαν κι αντίκρισαν το παιδί, που είχε τη μορφή φιδιού. Τρελάθηκαν οι κόρες από την τρομάρα τους κι έπεσαν από την Ακρόπολη και γκρεμίστηκαν. Ο Εριχθόνιος κατέφυγε στο ιερό της θεάς με τη μορφή φιδιού- “οικουρός όφις” - ή κάτω από την ασπίδα της. Ανατράφηκε από τη θεά στο τέμενός της κι έγινε βασιλιάς της Αθήνας. Για να τιμήσει τη θεά προστάτιδά του καθιέρωσε τη γιορτή των Παναθηναίων. Παντρεύτηκε τη Νύμφη Πραξιθέα κι απόκτησαν τον Πανδίονα.
(*12). Τειρεσίας: ο περίφημος μάντης της Θήβας, που το όνομά του συνδέεται με πολλές γενιές από τον Κάδμο μέχρι τους Επιγόνους. Ήταν γιος του Ευήρη και της Χαρικλώς, που ήταν στενή φίλη της θεάς Αθηνάς. Υπήρξε ο επίσημος σύμβουλος των βασιλέων του οίκου των Λαβδακιδών. Τη μαντική του τέχνη εξασκούσε και μετά τον θάνατό του στον Άδη κι εκεί κατέφυγε ο Οδυσσέας για να τον συμβουλευτεί για το μέλλον του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου