“ANIMUS” - “AΝΙΜΑ” ( A΄ Μέρος )

[[ δαμ-ων ]]

Τα δύσκολα και λεπτά ηθικά προβλήματα δε γεννιούνται μόνον απ’ την εμφάνιση της σκιάς. Ένα άλλο εσωτερικό πρόσωπο μπορεί να εμφανιστεί. Αν ο ονειρευτής είναι άνδρας θ’ ανακαλύψει μια γυναικεία προσωποποίηση στο ασυνείδητό του. Αν είναι γυναίκα, μια προσωποποίηση αρσενική. Αυτό το δεύτερο συμβολικό πρόσωπο αναδύεται πολλές φορές μέσα από τα ίχνη της σκιάς, δημιουργώντας καινούργια προβλήματα. Ο Γιούγκ ονόμασε αυτά τα σχήματα: αρσενικό στοιχείο ( animus ) και θηλυκό στοιχείο ( anima ).
Θα πρέπει ν’ αναφέρουμε εδώ ότι με τον όρο “σκιά” ο Γιούγκ εννοεί το αρνητικό μέρος της προσωπικότητας, δηλ. το άθροισμα των κρυμμένων, μειονεκτικών ιδιοτήτων, τις ελαττωματικά αναπτυγμένες λειτουργίες των περιεχομένων του προσωπικού ασυνειδήτου.
Στα ατομικά του φανερώματα ο χαρακτήρας της anima προσδιορίζεται κατά κανόνα από τη μητέρα. Ο animus επηρεάζεται από τον πατέρα της γυναίκας. Η μητέρα είναι αυτή που δίνει στην anima του άνδρα και ο πατέρας είναι αυτός που δίνει στον animus της κόρης του το ιδιαίτερο χρώμα.
Ας γνωρίσουμε όμως διεξοδικά αυτές τις έννοιες:

Anima
Ο όρος επινοήθηκε και χρησιμοποιήθηκε από τον Γιούγκ για να υποδηλώσει το γυναικείο στοιχείο που κάθε άνδρας φέρει στο ομαδικό του ασυνείδητο με τη μορφή ενός αρχέτυπου. Κατά τον Γιούγκ, κάθε άνδρας έχει στο ασυνείδητό του ένα γυναικείο στοιχείο, μια γυναικεία κληρονομημένη ομαδική εικόνα γυναίκας, την anima, που είναι υπεύθυνη για τα γυναικεία χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του και της συμπεριφοράς του και τον βοηθάει στην κατανόηση και στις σχέσεις του με τις γυναίκες. Η εικόνα αυτή γίνεται κατανοητή και συνειδητή στις σχέσεις του με τις γυναίκες σε ολόκληρη τη ζωή του, πρωταρχικά δε στις σχέσεις του με τη μητέρα του.
Συνεπώς, η Anima είναι η “εσωτερική γυναίκα” του άνδρα, η θηλυκή του εικόνα.
Όμως έχει πλήρη άγνοια για την ύπαρξη αυτής της εικόνας και την προβάλλει στη γυναίκα με την οποία είναι ερωτευμένος, άσχετα με το αν ικανοποιεί τις απαιτήσεις του ή όχι. Απλά « βλέπει » την εικόνα επάνω της.
Το να είναι κανείς ερωτευμένος με κάποια, ισοδυναμεί με το να είναι ερωτευμένος με το ασυνείδητό του και κυρίως με την ιδιότητά του σαν αντίστοιχο του συνειδητού. Έτσι ο έρωτας είναι σε θέση να μας εφοδιάζει με το απαραίτητο κλειδί που ανοίγει την πόρτα της αυτοανακάλυψης.
Στα ατομικά φανερώματα ο χαρακτήρας της anima προσδιορίζεται κατά κανόνα από τη μητέρα.
Αν ο άνδρας έχει το αίσθημα ότι η μητέρα του είχε επάνω του αρνητική επίδραση, το θηλυκό του πνεύμα θα εκφραστεί μέσα από οξυθυμία, τα άγχη, την αβεβαιότητα, μέσα από μιαν εντύπωση ανασφάλειας και υπερευαισθησίας. Αν όμως βρει την ικανότητα να ξεπεράσει αυτές τις αρνητικές τάσεις, θα βοηθήσει στο να ενισχυθεί ο ανδρισμός του.
Αν όχι, οι διαθέσεις της anima θα εκδηλωθούν μέσα από έναν δύστροπο χαρακτήρα, από ατυχήματα, από ανικανότητα. Θα εκδηλωθούν μελαγχολίες, που μπορεί να τον παρασύρουν μέ4χρι την αυτοκτονία και τότε το θηλυκό στοιχείο γίνεται ο δαίμονας θανάτου.
Οι Σειρήνες στην Ελληνική μυθολογία, η Λορελάκ των Γερμανών προσωποποιούν αυτές τις επικίνδυνες πλευρές της anima, που εδώ συμβολίζει έναν καταστροφικό αντικατοπτρισμό. Η συμπεριφορά αυτού του κακόβουλου πνεύματος φωτίζεται καθαρά στην ακόλουθη σιβηρική αφήγηση:
« Μια μέρα, ένας κυνηγός βλέπει μια όμορφη γυναίκα να προβάλει από το πυκνό δάσος, που βρίσκεται στην άλλη όχθη του ποταμού. Η γυναίκα του κάνει νόημα και τραγουδά:
“ Ω έλα, μοναχικέ κυνηγέ μες στη σιγή του δειλινού. Έλα, έλα! Μου λείπεις!
Τώρα θα σ’ αγκαλιάσω, θα σ’ αγκαλιάσω!
Έλα, έλα! Η φωλιά μου είναι κοντά, πολύ κοντά είν’ η φωλιά μου.
Έλα, έλα μοναχικέ κυνηγέ, τώρα μες τη σιγή του δειλινού.”
Ο κυνηγός πετάει τα ρούχα του και περνάει κολυμπώντας το ποτάμι. Μα ξαφνικά η γυναίκα που έχει μεταμορφωθεί σε κουκουβάγια, πετάει μακριά με κοροϊδευτικό γέλιο. Ο κυνηγός διασχίζει το ποτάμι για να ξαναβρεί τα ρούχα του, μα πνίγεται στο παγωμένο νερό. »
Σ’ αυτή την αφήγηση η anima συμβολίζει ένα χιμαιρικό όνειρο αγάπης, ευτυχίας, μητρικής ζεστασιάς (η φωλιά), όνειρο που σπρώχνει τον άνθρωπο ν’ απαρνηθεί την πραγματικότητα. Ο κυνηγός πνίγεται γιατί κυνήγησε ένα φάντασμα που γεννήθηκε από έναν πόθο, που δε μπορούσε να εκπληρωθεί.
Μια άλλη αρνητική εκδήλωση της anima στην προσωπικότητα του αρσενικού είναι η έφεση να κάνει παρατηρήσεις πικρές, φαρμακερές, που όλα τα υποτιμούν. Τέτοιου είδους παρατηρήσεις βασίζονται σε μια φτηνή διαστροφή της πραγματικότητας, που είναι επιδέξια δηλητηριώδεις.
Υπάρχουν θρύλοι σε ολόκληρο τον κόσμο, όπου εμφανίζεται μια γυναίκα πολύ όμορφη, που με δηλητήριο ή κάποιο κρυμμένο όπλο σκοτώνει τους εραστές της ύστερα από την πρώτη ερωτική τους νύχτα. Αυτή η πλευρά της anima είναι τόσο ψυχρή και ανελέητη, όσο και ορισμένες τρομαχτικές πλευρές της ίδιας της φύσης. Στην Ευρώπη η ύπαρξή της εκφράζεται συχνά με την πίστη στις μάγισσες.
Αν, εξάλλου, οι σχέσεις ενός άντρα με τη μητέρα του υπήρξαν θετικές, αυτό θα έχει επιπτώσεις και στο θηλυκό στοιχείο ( anima ) με τυπικό αλλά διαφορετικό τρόπο, είτε επειδή ο άντρας εκθηλυκεύεται, είτε επειδή γίνεται έρμαιο των γυναικών, κι έτσι ανίκανος ν’ αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της ζωής. Ένα τέτοιο είδους anima μπορεί να κάνει τον άντρα συναισθηματικό, ευαίσθητο σαν γεροντοκόρη, ή υπερευαίσθητο, σαν εκείνη την πριγκίπισσα του παραμυθιού, που ένιωθε ένα μπιζέλι μεσ’ από τριάντα στρώματα. Μια εκδήλωση ακόμα πιο λεπτή του θηλυκού πνεύματος εκφράζεται στα παραμύθια εκείνα όπου μια πριγκίπισσα απαιτεί από τους μνηστήρες της ν’ απαντήσουν σε μια σειρά αινίγματα, ή να κρυφτούν. Αν δεν λύσουν τα αινίγματα, ή αν τους βρει, θα πεθάνουν κι αυτή πάντα κερδίζει. Η anima εδώ, παρασέρνει τον άντρα σ’ ένα ολέθριο διανοητικό παιγνίδι. Παρατηρούμε αυτή την παγίδα της anima σ’ όλες τις ψευτοδιανοητικές και, στην πραγματικότητα, νευρωτικές συζητήσεις που εμποδίζουν τον άντρα να συγχρωτιστεί με την πραγματική ζωή και τις δημιουργικές αποφάσεις.
Αρκετά όμως μιλήσαμε για τις αρνητικές πλευρές της anima, ας μιλήσουμε τώρα για τις εξίσου σημαντικές θετικές πλευρές της. Π.χ. η anima επιτρέπει στον άνδρα να βρει τη σύζυγο που του ταιριάζει. Επίσης, όταν το λογικό πνεύμα είναι ανίκανο να διακρίνει συγκαλυμμένα γεγονότα του ασυνείδητου, η anima βοηθάει τον άνθρωπο να τα βγάλει στο φως.
Θα πρέπει να αναφέρουμε πως η anima επιτρέπει στο πνεύμα να συμφωνήσει με αληθινές εσωτερικές αξίες, δίνοντάς του πρόσβαση με τον τρόπο αυτό για το βαθύτερο “είναι”. Έτσι η anima αναλαμβάνει ένα ρόλο οδηγού, του μεσάζοντα ανάμεσα στο εγώ και τον εσωτερικό κόσμο, τον εαυτό. Για να παίξει βέβαια αυτό το ρόλο η anima, ο άνθρωπος πρέπει να σκύψει σοβαρά πάνω στα αισθήματα, τις διαθέσεις, τις επιθυμίες, τις εικόνες που του εμπνέει η anima. Όταν γίνεται αυτό για ένα μεγάλο διάστημα, ξεπηδούν από το βάθος του ασυνείδητου άλλες υποδείξεις βαθύτερες από τις πρώτες κι έτσι σιγά- σιγά προχωρούμε προς την ολοκλήρωση.
Θα μπορούσε να πει κανείς πως, όταν ο άνδρας ασχολείται με το πρόβλημα της anima του, προσπαθεί ν’ ανακαλύψει την “κληρονομημένη” συλλογική εικόνα της γυναίκας που υπάρχει στο ίδιο του το ασυνείδητο, με τη βοήθεια της οποίας είναι ικανός να κατανοήσει τη φύση της γυναίκας. Συγχρόνως ανακαλύπτει τη δική του ασυνείδητη λειτουργία της σχέσης. Επομένως αναζητώντας την anima ο άνδρας έχει σκοπό κατά βάθος ν’ ανακαλύψει τη λειτουργία της σχέσης, που την έχει πάντα προβάλλει στη γυναίκα.
Πολύ χαρακτηριστικές μορφές της anima είναι η Ανδρομέδα στο μύθο του Περσέα, η Ελένη στον Τρωικό πόλεμο, η Βεατρίκη στη Θεία Κωμωδία.
Σ’ ένα μυστικιστικό κείμενο του Μεσαίωνα, η anima εξηγεί τη φύση της στον εραστή της με τα’ ακόλουθα λόγια:
« Είμαι το λουλούδι των αγρών κι ο κρίνος της κοιλάδας. Είμαι η μάνα του πανέμορφου έρωτα, του φόβου, της γνώσης, της άγριας ελπίδας. Είμαι ο μεσολαβητής που κάνει τα στοιχεία να μονιάζουν.
Ψυχραίνω το ζεστό κι αντίστροφα. Νοτίζω το στεγνό κι αντίστροφα, μαλακώνω το σκληρό.
Είμαι ο νόμος στο στόμα του ιερέα, ο λόγος στο στόμα του προφήτη, η συμβουλή στο στόμα του σοφού.
Σκοτώνω και δίνω ζωή και τίποτα δε ξεφεύγει από το χέρι μου. »
Ένα παράδειγμα ιδιαίτερα εντυπωσιακό του θηλυκού πνεύματος, που θεωρείται σαν εσωτερική μορφή της αρσενικής ψυχής, μας έδωσαν οι Μάγοι των Εσκιμώων κι άλλων αρκτικών φυλών. Μερικοί μάλιστα απ’ αυτούς φορούν γυναικεία φορέματα, ή ακόμα ζωγραφίζουν στήθη πάνω στα δικά τους ρούχα για να εκδηλώσουν την εσωτερική θηλυκή τους πλευρά, που τους επιτρέπει να επικοινωνούν με τη “χώρα των πνευμάτων”, δηλ. με το συλλογικό ασυνείδητο.

(…Συνεχίζεται…)