ΙΙ ) Τα Καβείρια Μυστήρια στη Θήβα ( 3ο Μέρος)

[[ δαμ-ων ]]

Η λ α τ ρ ε ί α τ ω ν Κ α β ε ί ρ ω ν

Πότε άρχισε η λατρεία των Καβείρων και θεσμοθετήθηκαν τα μυστήρια, μας είναι ακόμα άγνωστο. Εκείνο που γνωρίζουμε είναι ότι τον 6ο αιώνα π.χ. λατρεύονταν στη Βοιωτία και για πρώτη φορά μνημονεύει το όνομά τους ο Πίνδαρος. Το κυριότερο κέντρο λατρείας ήταν η Σαμοθράκη, αλλά αξιόλογα κέντρα υπήρξαν στη Λήμνο, στη Θήβα, στην Ίμβρο, στη Θάσο, στη Λέσβο, στη Δήλο, στην Πάρο, στη Ρόδο, στη Κέρκυρα και στην Πέργαμο, όπου αναφέρεται ότι οι Κάβειροι ήσαν παρόντες στη γέννηση του Δία κι αποτελούσαν μέρος της ακολουθίας της Ρέας. Στη Βοιωτία επίσης λατρεύονταν στη Λάρυμνα και στην Ανθηδώνα.
Η κυρίως έδρα της λατρείας των Καβείρων, που διατήρησε μέχρι τα ελληνορωμαϊκά χρόνια την αίγλη και ακμή της, ήταν η σειρά των νησιών από την Εύβοια μέχρι τον Ελλήσποντο, η Βοιωτία και η Μακεδονία.
Αν στηριχθούμε στην παράδοση, που αναφέρει ο Παυσανίας, η Θήβα είναι από τις αρχαιότερες Ελληνικές πόλεις, και υπήρχε πριν από τον πρώτο κατακλυσμό, που γνωρίζουμε από τη μυθολογία, τον κατακλυσμό του Ωγύγου, οι κάτοικοί της ήσαν Πελασγοί, οι οποίοι μετά τον κατακλυσμό μετώκοισαν και στη Σαμοθράκη. Έτσι είναι πιθανόν η λατρεία των Καβείρων να προήλθε από τη Θήβα και να διαδόθηκε στις υπόλοιπες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας. Ο Hesselmcyer στο έργο του για τους Πελασγούς φρονεί ότι τα Καβείρια είναι καθαρά πελασγικής καταγωγής κι έτσι επιβεβαιώνει την άποψη που αναφέραμε. Το ίδιο υποστηρίζει και ο Ηρόδοτος λέγοντας πως η λατρεία των Καβείρων έφθασε στην κυρίως Ελλάδα από τους Πελασγούς : « Τα Καβείρια όργια, τα Σαμοθρήικες επιτελούσι παραλαβόντες παρά Πελασγών ».
Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης αναφέρει ως ιστορικό ίδρυσης των μυστηρίων της Σαμοθράκης το μύθο κάποιου κατακλυσμού, ( κατακλυσμός του Δαρδάνου ) ο οποίος προκλήθηκε από την καταστροφή των αναχωμάτων του Εύξεινου Πόντου,( αναφορά στον καταποντισμό της Αιγηίδας ). Όλα τα νησιά σκεπάστηκαν τότε από τη θάλασσα, εκτός από τη ψηλότερη κορυφή της Σαμοθράκης, στην οποία κατέφυγαν όλοι όσοι μπόρεσαν να διασωθούν από την καταστροφή και για να δείξουν την ευγνωμοσύνη τους αφιέρωσαν ολόκληρο το νησί στους Καβείρους. Στη Σαμοθράκη υπήρχε και μαντείο των θεών Καβείρων. Ο Αριστοφάνης στο έργο του “Βάτραχοι” αναφέρει : « Ο Λύσανδρος, όταν ήρθε να γίνει μύστης επισκέφθηκε αυτό “χρηστηριαζόμενος” » ( για να λάβει χρησμό ).
Aπό επιγραφές που βρέθηκαν στη Δήλο, πληροφορούμαστε ότι εκεί υπήρχε ιερό των Καβείρων και Διοσκούρων. Στη Βενετία μετέφεραν από τη Δήλο επιγραφή, που αναγράφει : « Ιερεύς θεών μεγάλων Διοσκόρων Καβείρων ». Άλλη επιγραφή αναγράφει : « Ηραίος Απολλοδώρου Σουνιεύς ιερεύς γενόμενος Θεών Μεγάλων και Διοσκόρων και Καβείρων ».
Στη Σύρο βρέθηκαν νομίσματα του 3ου π.χ. αιώνα, που έχουν στη μια όψη κεφαλή της Δήμητρας με στεφάνι από στάχυα και στην άλλη όψη δύο γυμνούς Καβείρους, που είναι αντικριστά και στηρίζονται σε δόρυ ο καθένας και έχουν πάνω από τα κεφάλια τους αστέρια. Το σύνολο κοσμείται με στεφάνι από έλατο και φέρει την επιγραφή « Θεών Καβείρων Συρίων ».
Τέλος να αναφέρουμε ότι ο Μ. Αλέξανδρος στην Ινδική χερσόνησο, κοντά στον ποταμό Ύφαση, βρήκε βωμούς με την επιγραφή : « Πατρί Άμμωνι και Ηρακλεί αδελφώ και Αθηνά Προνοία και Διί Ολυμπίω και Σαμόθραξι Καβείροις και Ινδώ Ηλίω και Δελφώ Απόλλωνι ». Mετά από αυτή την αναφορά θα μπορούσαμε να αποδώσουμε μια παγκόσμια εξάπλωση της λατρείας των Καβείρων.
Στα Καβείρια μυστήρια περιελάμβαναν τη θεμελιώδη διδασκαλία για τη δημιουργία, όπως προκύπτει από το γεγονός ότι σ’ αυτά επικαλούνταν τον Ουρανό και τη Γαία σαν θεούς δημιουργίας. Στη διδασκαλία σχετικά με τη γένεση του ανθρώπου, ένα από τα πρόσωπα των μυστηρίων έφερε το όνομα Αδάμας και σ’ αυτό αναπαρίσταναν τον αρχέτυπο άνθρωπο, τον πρώτο αρσενικό που γεννήθηκε ποτέ. Μ’ αυτό το συμβολισμό συσχετίζουμε το όνομα Αδάμ, που αναφέρει η Π. Διαθήκη. Επεδίωκαν επίσης και την ηθικοποίηση των μυούμενων.
Για τον Αδάμα παραθέτουμε και τα εξής : Ο Πίνδαρος σε κάποιο χωρίο, που διέσωσε ο συγγραφέας των “Φιλοσοφουμένων”, αναφέρει « τον εκ της αγίας Λήμνου γεννηθέντα Κάβειρον » μεταξύ των ανθρώπων, οι οποίοι σε πολλά μέρη της Ελλάδας θεωρούνταν σαν πρόδρομοι του ανθρώπινου γένους, κατά κάποιο τρόπο σαν οι πρωτόπλαστοι της ελληνικής μυθολογίας. Εκεί αναφέρεται και ο Αδάμας. Όμως αυτό ήταν επίθετο του χθόνιου θεού Πλούτωνα, που συμπεριλαμβανόταν στους Καβείρους της Σαμοθράκης, όπου ο Αδάμας θεωρούνταν ο αρχέγονος άνθρωπος.
Στα μυστήρια αυτά δεν υπήρχε δογματική διδασκαλία, αλλά ένα σύνολο θεουργικών θεσμών για να εξασφαλιστεί ο σεβασμός τους και να είναι κρυμμένα από τους βέβηλους. Επίσης στις τελετές και στα θεάματα, που συνοδεύονταν από αινιγματικές φράσεις, η εξυπνάδα του μυούμενου ήταν εκείνη που τον βοηθούσε να βγάλει τα κατάλληλα συμπεράσματα. Σ’ αυτές τις τελετές και τα θεώμενα απαγγέλονταν και τα αληθινά ονόματα των θεών, άγνωστα και απόκρυφα στους αμύητους.
Η φιλοσοφική και ηθικοπλαστική τους βάση αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι ο Πυθαγόρας μέρος από τις θεωρίες του άντλησε από το περιεχόμενο των Καβειρίων, στα οποία είχε μυηθεί, όπως βεβαιώνει ο Ιάμβλιχος. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης επισημαίνει πως όσοι μυούνται στα Καβείρια μυστήρια γίνονταν ευσεβέστεροι, δικαιότεροι και κατά πάντα καλύτεροι.
Πριν από τη μύηση ο υποψήφιος ήταν υποχρεωμένος να εξομολογηθεί τα αμαρτήματά του για να καθαρθεί ψυχικά. Ο υποψήφιος διερχόταν, μετά την εξομολόγηση, μέσα στο σκοτάδι της νύχτας, δάση και ποτάμια για να φτάσει στο ιερό, φέροντας στεφάνι από κλαδιά ελιάς και γύρω στη μέση του κόκκινη ζώνη. Η τελετή της μύησης κατά τον Waite κατέληγε στην ανάσταση του φονευθέντος Καδμίλου και σε πανηγυρικό εορτασμό, που διαδεχόταν το πένθος και την κατήφεια, όπως συνέβαινε και στα μυστήρια του Ίακχου, του Άδωνι, του Όσιρι κ.λ.π., καταστώντας γνωστό ότι « η ζωή είναι θάνατος και ο θάνατος ζωή », ( κάτι ανάλογο με το πένθιμο των ημερών της Μ. Βδομάδας για τα μαρτύρια και τη σταύρωση του Χριστού και το χαρούμενο πανηγυρικό εορτασμό της Ανάστασής Του ).
Σχετικά με την ανάσταση παραθέτουμε και τα εξής :
Σε ετρουσκική αγγειογραφία οι Κάβειροι παρουσιάζονται σε μορφή, που έχει πραγματικά μεγάλη σημασία για την τέλεση των Καβειρείων. Εδώ θα πρέπει να πούμε πως οι Ετρούσκοι είχαν στενές σχέσεις με τους Πελασγούς. Όταν οι Πελασγοί εκδιώχθηκαν από την Πελοπόννησο, μετά από την επίθεση των Λυκαόνων, των Αρκάδων και των Αζάνων, κατέφυγαν πολλοί κοντά στους Ετρούσκους. Αν έχουν βάση τα όσα λέγει ο Ηρόδοτος ότι τα Καβείρια είναι Πελασγικά, τότε οι παραστάσεις των Ετρουσκικών αγγείων έχουν πραγματικά πολύ μεγάλη αξία για την εξαγωγή πολύτιμων συμπερασμάτων ( απεικονίζονται διαδοχικά στις εικόνες ).
Στο ετρουσκικό αγγείο οι Κάβειροι είναι νέοι, αριθμούν τρεις και δε μοιάζουν με κανένα θεό. Ο νεότερος είναι ασφαλώς ο Καδμίλος. Οι δύο μεγαλύτεροι παραστέκονται στο νεότερο.
Μια άλλη παράσταση με τους τρεις Καβείρους βρίσκεται στο πίσω μέρος ενός ετρουσκικού καθρέπτη, όπου οι δύο μεγαλύτεροι Κάβειροι παρουσιάζονται με φτερά και ετοιμάζονται να φονεύσουν ( να θυσιάσουν; ) τον μικρότερο αδελφό, τον Καδμίλο. Οι μεγαλύτεροι αδελφοί εδώ έχουν γένια και φαίνονται να φορούν σκούφο ή μαντήλι στο κεφάλι, ενώ πάνω από το κεφάλι τους υπάρχει μια ημισέληνος κι ένα επτάκτινο αστέρι. Και τα δύο είναι μυστηριακά σύμβολα. Οι δύο μεγαλύτεροι έχουν φτερά ενώ ο μικρότερος τους έχει αγκαλιάσει.
Υπάρχει και τρίτη παράσταση, όπου έχουμε νεκρό τον Καδμίλο, τα αδέλφια του να παραστέκουν δίπλα του και πάνω από το σώμα του νεκρού ο Ερμής με το χαρακτηριστικό του σκούφο να εγγίζει με τη μαγική του ράβδο το νεκρό για να τον αναστήσει.
Είναι φανερό ότι οι τρεις εικόνες έχουν σχέση με την τέλεση των Καβειρίων, όπου ο Καδμίλος είναι ο “θνήσκων θεός”, που τελικά ανασταίνεται. Πρέπει να είναι τελετουργική θυσία και όχι φυσική, γιατί ο υπό θυσία αδελφός δεν αντιστέκεται, αλλά απεναντίας αγκαλιάζει τους αδελφούς του, σαν να εγκρίνει τα δρώμενα, άρα είναι συμβολικός ο θάνατος. Όταν ετοιμάζεται να τον αναστήσει ο Ερμής, το σώμα του δεν έχει σημάδια βίας, μοιάζει απλά να κοιμάται. Τη συμβολική θυσία ακολουθεί η ανάσταση, που πιθανόν να γινόταν σε τρεις ημέρες, όπως του Άδωνη, του Άττη και φυσικά του Χριστού.
Η μύηση έληγε με το θρονισμό του νεομύητου. Κάθιζαν το νεομύητο σε θρόνο, μπροστά στον οποίο έκαιγε φωτιά, γύρω από την οποία χόρευαν πανηγυρίζοντας οι τελεστές ψιθυρίζοντας λέξεις ακατάλυπτες στους αμύητους. Διασώζονται οι ακόλουθες πολύτιμες πληροφορίες : « Όσπερ οι εν τη τελετή των Κορυβάντων, όταν την θρόνωσιν ποιώσι περί τούτον, ον αν μέλλωσι τελείν », και « Καθάπερ ειώθασιν εν τω καλουμένω θρονισμώ καθίσαντες τους μυουμένους οι τελούντες κύκλω περιχορεύειν ». Τα εμβλήματα των μυστών ήταν στεφάνι από λιόκλαδα και κόκκινη ταινία, που περιέβαλλε το μέτωπο. Για την ταινία πίστευαν πως είχε τη δύναμη να προστατεύει τον μύστη από κάθε κακό και να τον προφυλάσσει από τους κινδύνους της θάλασσας. Σε μια επιγραφή διαβάζουμε : « Στράτων Άρχοντος σωθείς κατά θάλασσαν θεοίς μεγάλοις ανέθηκεν ευχαριστήριον ». Διηγούνται, πως όταν τα στρατεύματα του Αγαμέμνονα εξεγέρθηκαν, ήταν αρκετό να παρουσιαστεί μπροστά τους ο βασιλιάς με την κόκκινη ταινία στο μέτωπο για να επανέλθει η τάξη.
Η μύηση παρείχε στους μυημένους το δικαίωμα να επικαλούνται τους Καβείρους με τα αληθινά τους ονόματα και ν’ απευθύνουν στους θεούς ονομαστική και παντοδύναμη επίκληση, που είχε ως αποτέλεσμα τη βέβαιη και ασφαλή επικουρία τους σε περίπτωση κινδύνου.
Ο Ηρόδοτος, που κι αυτός ήταν μυημένος, αφήνει να νοηθεί ότι ο μυστικός λόγος αφορούσε την εσωτερική διδασκαλία για την κοσμογονία και την οικουμενική αρμονία, την αθανασία του πνεύματος, ενώ στις ιερές τελετές, εκτός από την εκδηλωτική λατρεία της γονιμότητας της φύσης και των εμβίων όντων, αποκαλύπτονταν το μυστικό της γένεσης των θεών ( δηλ. των δημιουργικών δυνάμεων ) και το μυστήριο της ζωής και του θανάτου. Έτσι η μύηση ήταν και είναι διδασκαλία εσωτερική, που προορίζεται για τους λίγους κι εκλεκτούς σε αντίθεση προς την εξωτερική, που απευθύνεται στο ευρύ κοινό.
Πολλοί γνωστοί μας ήρωες και βασιλιάδες της αρχαιότητας ήσαν μυημένοι στα μυστήρια των Καβείρων, όπως ο Ηρακλής, ο Ορφέας, ο Ιάσονας, οι Διόσκουροι και οι άλλοι ήρωες της Αργοναυτικής εκστρατείας, ο Οδυσσέας και ο Αγαμέμνονας, ενώ ο Φίλιππος ο βασιλιάς της Μακεδονίας γνώρισε την Ολυμπιάδα, που ήταν ιέρεια των Καβείρων, στη Σαμοθράκη όταν είχε πάει στο νησί για να μυηθεί. Εκεί αναπτύχθηκε ένας σφοδρός έρωτας, που κατέληξε στο γάμο τους και στη γέννηση του Μ. Αλέξανδρου.

(…Συνεχίζεται…)