Αρχαία Ελληνικά Μυστήρια (4ο Μέρος )

[[ δαμ-ων ]]

Σε ανασκαφές τάφων μυστών βρέθηκαν χρυσά πλακίδια, που τους συνόδευαν, προορισμένα να μην τα δει κανείς, που έγραφαν : « Θεός έσηι αντί βροτοίο ». Για τους μυημένους, ο θεός Πλούτων, με τις μετενσαρκώσεις, δηλ. την αλληλοδιαδοχή θανάτων- γεννήσεων, δίνει στις ψυχές τη δυνατότητα να βελτιώνονται, να πλουτίζουν από εμπειρίες και πνευματικά αγαθά, πλησιάζοντας αταλάντευτα προς το Θείο. Αυτή η επιστροφική τάση των ψυχών έχει “όριο”, όπως λέμε στα μαθηματικά, τον ίδιο τον Διόνυσο!

Ο θάνατος δεν είναι για τους μυημένους αφανισμός, αντίθετα, είναι αναγέννηση σε υψηλότερο επίπεδο. Ίσως εδώ να φθάνουμε σε ανώτερη σύλληψη από την ανάσταση! Γιατί έχουμε σαν τελικό προορισμό της ζωής την Θέωση του ανθρώπου! Όπως ο αφανισμός των χθονίων τεράτων , των γιγάντων, έφερε διαμέσου του Διονύσου την αναβάθμιση της ζωής, καθώς δημιουργήθηκαν οι άνθρωποι, έτσι κι ο άνθρωπος με τη βοήθεια του 

Θεού θα θεωθεί! Αυτή η κορυφαία πίστη υπήρξε μόνον ελληνική στους προχριστιανικούς χρόνους! ( Κι αυτή η σύλληψη δεν ήταν των μονοθεϊστών Ιουδαίων, όπως μας τους εκθειάζουν μερικοί ιουδαΐζοντες θεολόγοι μας, αλλά των πολυθεϊστών αρχαιοελλήνων ). Το ίδιο, εξάλλου, δεν μας τονίζει η διδασκαλία του Χριστού, αν της αφαιρέσουμε τις Ιουδαϊκές δοξασίες ( που πιθανόν εμβόλιμα έβαλαν όσοι αντέγραψαν τα ευαγγέλια) ; Αυτό δεν μας λέει ο ίδιος ο Ιησούς με τα λόγια του : « Θεοί εστέ, Υιοί Υψίστου πάντες », και « Κ’αγώ εάν υψωθώ εκ της γης, πάντας ελκύσω προς εμαυτόν »;

Στα αρχαία μυστήρια, στους ανώτερους βαθμούς, όπως έχουμε αναφέρει, είναι βέβαιο ότι γινόταν συνειδητός και ηθελημένος αποχωρισμός της ψυχής από το σώμα, η οποία ερχόταν σ’ επαφή με τον αόρατο κόσμο ( αστρικό κόσμο ). 

Έτσι η πεποίθηση για την μετενσάρκωση γινόταν βεβαιότητα στα μυστήρια της Ελευσίνας, που έκλειναν με τη μυστηριώδη φράση : « Kόνξ- ομ- πάξ »,που το πιθανότερο είναι να σήμαινε: « άκουε, βλέπε, σιώπα ».

Ένα από τα αινίγματα είναι η τελετή της εποπτείας. Από τις πηγές όμως που έχουμε, προκύπτει πως γινόταν μια Θεοφάνεια, όπου εμφανιζόταν το “φάσμα” της Περσεφόνης. Ο Ηρακλής αποκαλύπτοντας έμμεσα το περιεχόμενο της εποπτείας είχε αναφέρει : « Έχω δει τη Φωτιά… και την Κόρη ». O Πρόκλος γράφει : « Ώσπερ εν ταις τελεταίς των αρρήτων φασμάτων δείξεις », ενώ ο Πλούταρχος αναφέρει : « εκ δε τούτου φως τε θαυμάσιον απάντησεν και τόποι καθαροί και λειμώνες εδέξαντο, φωνάς και χορείας και σεμνότητας ακουσμάτων ιερών και φασμάτων αγίων έχοντες ». Όλα τα παραπάνω είναι αναφορές σε επιφάνειες, δηλ. εμφανίσεις πνευμάτων, αγίων, θεών κατά τις μυήσεις, που ήσαν χαρακτηριστικά της θεουργίας των μυστηριακών τελετών. Στα αρχαία μυστήρια η τελετουργία περιελάμβανε επικλήσεις Πνευμάτων και Θεών και κατέληγαν στη Θεουργική επιφάνεια της Κόρης. Γι’ αυτό οι αρχαίοι πρόγονοί μας, και ιδίως οι μυημένοι στα μυστήρια, ήσαν ευσεβέστατοι! 

Έτσι οι μύστες μέσα στο άδυτο του τελεστηρίου, κατά τη μύηση, έβλεπαν και βίωναν ένα συγκλονιστικό όραμα μπροστά από μια μεγάλη απόκοσμη φωτιά ή λάμψη και διευρυνόταν η συνειδητότητά τους, λάμβαναν αυτό που σήμερα ονομάζουμε “φώτιση”. Συνεπώς μπορούμε να κάνουμε έναν παραλληλισμό με τον ύμνο που ψάλλεται μετά τη θεία ευχαριστία : « Είδομεν το φως το αληθινόν, ελάβομεν πνεύμα επουράνιο ».

Όλες οι μυστηριακές θρησκείες, που επαγγέλονται τη σωτηριακή αθανασία, είναι θρησκείες ενός θνήσκοντος θεού κι έχουν στο κέντρο τους το δράμα του θεού που πεθαίνει κι ανασταίνεται, « θανάτω θάνατον πατήσας ». Ο σύνδεσμος αυτός της σωτηριακής επαγγελίας και του Θείου Δράματος, μας μεταφέρει στην τελική λύση του προβλήματος πώς διαμορφώνεται η νέα ιδέα της ψυχής και το δόγμα της τελικής αποθέωσής της.

Η θεότητα της ημέρας των μυστηρίων ήταν ένας θείος Σωτήρ ή μία Σώτηρα. Έτσι κάθε εορταστικό γεγονός αυτής της ημέρας συνδεόταν με τον σωτήρα, ήταν σωτήριο.

Οι μύστες διδάσκονταν την ενότητα του σύμπαντος κι απέβαλαν την έννοια της χωριστότητας, ενστερνιζόμενοι το αίσθημα της ενιαίας ζωής. Η ενιαία ζωή είναι η σύνδεση και επικοινωνία όλων των οργανικών μορφών στο σύμπαν, γιατί ο Θεός είναι « πανταχού παρών και τα πάντα πληρών ». Είναι ιδιαίτερα σημαντική αυτή η αποκάλυψη της μυστικής αλληλουχίας των αναρίθμητων υπάρξεων, που προέρχονται όλες από τα κοσμικά αρχέτυπα και την “παγκόσμια ψυχή”, γιατί ο μύστης αισθανόταν το καθήκον του απέναντι στα άλλα βασίλεια της φύσης και κυρίως στη Μητέρα Γη. Μία ανθρώπινη προσωπικότητα δε ζει μέσα στον εαυτό της για τον εαυτό της, αλλά για τον “κόσμο”. Στα Ελευσίνια μυστήρια η επίκληση « Ύε » δεν απευθυνόταν στο θεό Δία για να ρίχνει βροχές στη γη, ούτε το « Κύε » αποσκοπούσε να βλαστάνει η γη νέες σοδειές, αλλά η επίκληση απευθυνόταν στον Διόνυσο για να βρέχει ψυχές στη γη, και στην Περσεφόνη για να τις γεννά, δίνοντας έτσι νέους βίους σε ανθρώπους που είχαν άλλοτε ξαναζήσει.

Ο μυημένος για ν’ απολαύσει την μακαριότητα των Ηλισίων πεδίων και την ευτυχία μιας αιώνιας ζωής, έπρεπε ν’ αγαπάει μ’ όλη τη δύναμη της ψυχής του και να επιδιώκει την αρετή.

Οι μύστες των μυστηρίων ορκίζονταν « επί ποινή θανάτου » να μη φανερώσουν τίποτα απ’ όσα είδαν ή άκουσαν. Οι λεπτομέρειες της μυστηριακής τελετής τηρούνταν μυστικές και φανερώνονταν μόνο στους μυημένους. Αυτό κυρίως γινόταν επειδή οι αμύητοι δεν μπορούσαν να κατανοήσουν τα τεκταινόμενα και επειδή ορισμένοι ίσως να τα περιγελούσαν. Η μυστικότητα ήταν κάτι που επιβαλόταν από τη φύση των εμπειριών. Ό,τι και να έλεγε ο μυημένος θα ήταν άχρηστο για τον αμύητο και με πρόσθετο τον κίνδυνο της παρερμηνείας. Οι διδασκαλίες των μυστηρίων ήσαν βιωματικές, υπήρχε σχέση δασκάλου – μαθητή, που προετοίμαζε την είσοδο στα μυστήρια. Στον “Τίμαιο” διαβάζουμε : « Δύσκολον πράγμα λοιπόν να εύρη κανείς τον δημιουργόν πατέρα του Σύμπαντος, και αν τον εύρη είναι αδύνατον να το είπη εις όλον τον κόσμον ».Είναι ξεκάθαρο ότι για τον Πλάτωνα η κοινοποίηση μιας ανώτερης μυστηριακής γνώσης στο πλήθος είναι δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Πολύ περισσότερο δεν μπορούν να κοινοποιηθούν τα ιερά δρώμενα. Γιατί τα ιερά δεν μπορούν να δοθούν στους βέβηλους σε κάθε εποχή, κι όπως είπε κι ο Ιησούς : « Μη δότε το άγιον τοις κυσί, μηδέ βάλητε τους μαργαρίτας υμών έμπροσθεν των χοίρων ».

Για τους μύστες των αρχαίων μυστηρίων είχε ιδιαίτερη σημασία η θέαση των ιδεών και η συγκράτηση αυτής της εικόνας στην ψυχή τους για πάντα. Έπρεπε να ακολουθήσουν μια κλιμακωτή διαδικασία για να φθάσουν στη θέαση της αληθινής ομορφιάς. Γνώριζαν πως ακολουθώντας το σωστό εσωτερικό δρόμο, θα έφθαναν στην ίδια την Ιδέα της Ομορφιάς και τότε θα παρήγαγαν όχι είδωλα αρετής, αλλά αληθινή αρετή, έχοντας αγγίσει την αληθινή ομορφιά, τότε θα κατακτούσαν την αθανασία. Η συνειδητοποίηση της αθανασίας αρχικά και η κατάκτησή της ήταν τελικά ο στόχος των αρχαίων μυστηρίων.

Της μύησης προηγείτο ο καθαρμός.

Κάθαρση, μεταφορικά, σημαίνει τον ψυχικό εξαγνισμό, την εξιλέωση, την απαλλαγή από κάθε τί που ξελαφρώνει την ψυχή και μας ανεβάζει σε πιο αιθέριες σφαίρες, ώστε να μπορούμε να συνδεθούμε με το Θείο ή να επικοινωνήσουμε με τις αγαθές υπερβατικές δυνάμεις, δηλ. τις αγγελικές δυνάμεις, τους αγίους, τους μεγάλους διδάσκαλους και οδηγούς της ανθρωπότητας. Το αποτέλεσμα της κάθαρσης είναι ο καθαρμός, που γινόταν με νερό ή φωτιά ή καπνό από διάφορα βότανα ή κρασί και λάδι.

Ο Πλωτίνος λέει ότι η έκταση, που επιτυγχάνεται με τον καθαρμό, είναι η κατάσταση κατά την οποία η ψυχή διαχέεται προς τη θεότητα και κατά κάποιο τρόπο την εναγκαλίζεται.

Η μύηση ισοδυναμεί με την κατάκτηση της αθανασίας και τη μετουσίωση της ανθρώπινης φύσης σε θεϊκή. Κατά τον Απουλήιο: « η μύησις είναι εκουσία τις παράδοσις εις τον θάνατον και αναγέννησις εις νέαν πνευματικήν ζωήν ». Tαυτόσημη είναι και η ρήση του Ιησού προς το Νικόδημο : « εάν μη τις γεννηθή άνωθεν, ου δύναται ιδείν την βασιλείαν του Θεού….. αν μη τις γεννηθή εξ ύδατος και Πνεύματος, ου δύναται εισελθείν εις την βασιλείαν του Θεού », ενώ σε κάποια άλλη ομιλία λέγει : « εάν μη ο κόκκος του σίτου πεσών εις την γην αποθάνει, αυτός μόνος μένει, εάν δε αποθάνει, πολύν καρπόν φέρει ».

Η φράση του Αριστοτέλη, κατά την οποία οι μυημένοι οφείλουν « ου μαθείν τι αλλά παθείν και διατεθείναι » μας πληροφορεί ότι ο κάθε μυημένος αφηνόταν ελεύθερος να δώσει μόνος του ερμηνεία ανάλογη με τις εντυπώσεις που δημιουργούσαν όσα είδε, άκουσε κι έπαθε.

Ο ιεροκήρυκας στα Ελευσίνια Μυστήρια φώναζε : « Εκάς εκάς βέβηλοι »,δηλ. μακριά οι αμύητοι και οι βέβηλοι, κι απομάκρυνε τους περίεργους και το πλήθος των αμυήτων. Εδώ να πούμε ότι το πιθανότερο με τον όρο “βέβηλοι” να υπονοούνται αυτοί που δε σέβονται τη φύση, που δεν εναρμονίζονται με τους φυσικούς νόμους, αυτούς που διέπουν την φυσική τάξη και αρμονία της δημιουργίας. Ο Πλάτωνας, στο “Συμπόσιο”, αναφέρει, πως για ν’ απομακρύνουν τους αμύητους, φώναζαν : « θύρας τοις ωσιν επίθεσθε βέβηλοι ».Αλλά και ο ιερέας σήμερα στην εκκλησία πριν αρχίσει η διαδικασία της θείας ευχαριστίας, δεν αναφωνεί : « τας θύρας, τας θύρας, εν σοφία πρόσχωμεν »;

Στα ελληνικά μυστήρια η θεά Γη, η Δήμητρα, δεν εκφράζει μόνον τη γη ως φυσική οντότητα, αλλά ως γνήσια θεά αντικατοπτρίζεται σε όλα τα επίπεδα του Σύμπαντος. Είναι και η φυσική μας μητέρα, είναι και η Πατρίδα-Γη κάθε λαού, είναι και το αρχέτυπο της αιώνιας Μητρότητας, είναι ακόμη και η Μάνα-Νύχτα της ορφικής κοσμογονίας, η Αιωνιότητα. Αντίστοιχα συμβαίνει και με τον Ουρανό, τον οποίο μπορούμε να γνωρίσουμε με τη βοήθεια της Μάνας-Γης. Ανεβαίνοντας ανηφορικά προς την κορυφή της, ατενίζουμε τον Ουρανό, όχι μόνον τον έναστρο, αλλά και το πνευματικό του αρχέτυπο, τον ίδιο τον Θεό. 

Στη διδασκαλία των μυστηρίων κυρίαρχη θέση κατείχε η προτροπή για καλλιέργεια της αγάπης, μιας αγάπης για διάχυση προς όλο τον Κόσμο, της αγάπης και στους ανθρώπους, αλλά και στα ζώα και στη βλάστηση και στα ορυκτά. Μιας αγάπης-νοσταλγίας, που διασυνδέει όλα τα όντα με την ενιαία πηγή της προέλευσής τους, τον πανταχού παρόντα δημιουργό. Η διάσπαση του Κόσμου σε μυριάδες μορφές, ο διαμελισμός του Διόνυσου, έχει σαν αποτέλεσμα τον Πόνο, τη νοσταλγία της επανένωσης. Αυτό είναι η Αγάπη. Γιατί η Αγάπη των θυσιασμένων « Υιών του Θεού » εκφράζεται με τον Πόνο, όπου το αίμα της θυσίας γίνεται το κρασί της μετάληψης. Παντού, σ’ όλες τις μορφές της αγάπης, υπολανθάνει ο πόνος του τεμαχισμού κι ο νόστος της επανένωσης. Ακόμη κι ο επίγειος βίος είναι μια απόσπαση από την ενιαία Ψυχή του Κόσμου, είναι μια εξορία από την αγκαλιά του Διονύσου. Γι’ αυτό στην ώριμη συνείδηση των μυημένων « θάνατος σημαίνει επιστροφή ». Η χαρά και ο πόνος στα μυστήρια είναι αλληλένδετα, όπως το φως με τη σκιά. Μόνο όπου υπάρχει φως, υπάρχει και σκιά. Αυτό συμβολικά δίνεται με τα αγαπημένα φυτά του Διονύσου, το κλήμα και τον κισσό, το κλήμα που καρπίζει στο ηλιακό φως και ο κισσός που αναπτύσσεται στη σκιά. Από το κλήμα γίνεται ο οίνος, το αίμα του θυσιασμένου θεού. Οι μύστες στα Ελευσίνια μυστήρια κοινωνούσαν από το τύμπανο δημητριακούς καρπούς και από το κύμβαλο διονυσιακό οίνο. Αργότερα η μετάληψη γινόταν με ανάμειξή τους, κι αυτός ήταν ο κυκεώνας. Η μετάληψη σήμαινε την εισαγωγή του θείου στοιχείου στους μυημένους και ήταν επιβεβαίωση της μύησης που είχε συντελεστεί.

Στα αρχαία μυστήρια χρησιμοποιούσαν συμβολικά ορισμένα αντικείμενα κι αγαθά, όπως : 

Το αλάτι : που συμβόλιζε την ουσία που βγαίνει από το Χάος, την πρωτογενή ύλη, που με το χρόνο παίρνει τις διάφορες μορφές. Επίσης συμβόλιζε την ακατέργαστη φυσική, ηθική, συναισθηματική και διανοητική ουσία του ανθρώπου, που έπρεπε να κατεργαστεί και να μετουσιώσει.

Το θειάφι: που συμβόλιζε την μορφή που παίρνει η ύλη όταν κατεργαστεί. Τον πνευματικά αναπτυγμένο άνθρωπο, που η σήψη δεν μπορεί πια να τον αγγίσει. 

Ο άρτος: που είναι το προϊόν από το στάχυ, και συμβόλιζε τη γνώση των μυστηρίων της γήινης ζωής, αλλά συγχρόνως και το μοίρασμα των αγαθών της γης, άρα και την τέλεια ενότητα των αδελφών. 

To νερό: που συμβόλιζε τη ρευστή ύλη που δέχεται κάθε είδους μεταβολές.

Τη φωτιά: που συμβόλιζε το ένα και μοναδικό πνεύμα.

Τη κλεψύδρα: σύμβολο του χρόνου και της κίνησης. Υπενθύμιζε στους μυούμενους ότι ο χρόνος παρέρχεται, πως τα πάντα μεταβάλλονται, και πως στην αιώνια αυτή μεταβολή οφείλεται η ύπαρξη των Κόσμων.

Τον κόκορα: συμβόλιζε την αφύπνιση των ψυχικών και πνευματικών λειτουργιών του ανθρώπου, την κυριαρχία του νου και την εκδήλωση του ανώτερου εαυτού. Ήταν το σύμβολο της εγρήγορσης, που προαναγγέλλει τον προσεχή θρίαμβο του φωτός κατά του σκότους και της αλήθειας κατά του ψεύδους. Επιπλέον ο κόκορας ήταν το σύμβολο της γονιμότητας και της ενέργειας που συντελεί στη δημιουργία των κόσμων από το Χάος. 

Το σκοτάδι: ήταν το σύμβολο της αμάθειας και του χάους πριν τη δημιουργία, της αμάθειας πριν την αποδοχή της γνώσης, της ανυπαρξίας πριν τη γένεση. Γι’ αυτό οι υποψήφιοι για μύηση οδηγούνταν τη νύχτα στο ιερό , μερικές φορές και με καλυμμένα τα μάτια, και μετά την μύηση τους αποκαλούσαν “τέκνα του φωτός”.