Η επέτειος

Θεόδωρος Κ. Παπαϊωάννου, Πολιτικός Μηχανικός

Μια επέτειος είναι συνήθως η αποθέωση του θριαμβικού κομφορμισμού. Το τιμώμενο γεγονός ψιμυθιώνεται από την τυποποιημένη κενολογία, παραποιείται από τον πληθωριστικό αίνο ,συσκοτίζεται από τον πανηγυρικό κονιορτό. Είναι μια μέρα που προσεγγίζει τα όρια του εορταστικού καταναγκασμού. Και που στο τέλος μας αφήνει μια γεύση ευφροσύνης για την αργία και άπωσης για όλα τ΄ άλλα.
Ωστόσο η μέρα αυτή που «…τη στολίσαμε τόσο πολύ που φαγώθηκε από τα μαλάματα το πρόσωπο της…»{το μέσα σε εισαγωγικά δανείζομαι από το “Ημερολόγιο καταστρώματος Β.’’ του Γ. Σεφέρη},δεν παύει να εί­ναι ένα πλατύσκαλο μέσα στη ροή του χρόνου: Μια μέρα που θεσμοθετήθηκε ως τελετουργία συλλογικής ιστορικής α­ναδρομής.
Με αυτά τα δεδομένα, η επέτειος είναι ένα έναυσμα για πα­ρατηρήσεις πάνω στη σημασία της μνήμης, αλλά και γενικό­τερα πάνω στην αντίληψη του χρόνου που έχει διαμορφωθεί _ στη σύγχρονη κοινωνία.
Φαίνεται, πράγματι, από την πρώτη ματιά, ότι η σύγχρονη κοινωνία αποφεύγει τη μνήμη, όπως φαίνεται να αδιαφορεί και για την προοπτική. Και τα φαινόμενα είναι συναρτημένα με μία καθοριστική διαφοροποίηση που έχει επέλθει στη βίωση των διαστάσεων του χρόνου.
Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο του καθηγητή της κοινω­νιολογίας Michael Maffesoli σε τεύχος από της εφημε­ρίδας «Le Monde des Debats » το 993, συνοψίζει την περιγραφή και την ερμηνεία του γεγονότος: Η περίοδος του μοντερνισμού, που επεφύλασσε μία ιδιαίτερη σημασία στην οπτική του μέλ­λοντος έχει λήξει. Η αισιόδοξη θεώρηση του ορθολογισμού ότι το μέλλον είναι αναπόδραστα ζευγμένο στην τροχιά της προόδου, έχει διαψευσθεί από τους παραλογισμούς της τε­χνοκρατικής ανάπτυξης. Έτσι, από τη διακινδύνευση της καθυπόταξης ενός ασαφούς μέλλοντος, οι άνθρωποι μετα­τόπισαν το κέντρο βάρους τους στην άνεση της τακτοποίη­σης ενός απτού παρόντος. Και ασφαλώς αυτή η μετατόπιση συνδέθηκε με μιαν αξιόλογη ποιοτική αναβάθμιση της καθη­μερινότητας, με την πρωτόγνωρη έμφαση που δόθηκε σε θέ­ματα που ως τότε θεωρούνταν ότι εγγράφονταν στην όλως επιπόλαιη επιφάνεια της ανθρώπινης ύπαρξης: στη μόδα, τη διακόσμηση, το φαγητό. Πολύ σύντομα όμως οδηγήθηκε στην υπερτροφική κυριαρχία του παρόντος επί των άλλων διαστάσεων του χρόνου: του παρελθόντος και του μέλλο­ντος. Η άμεση και ταχείας ανάλωσης απόλαυση έχει αναχθεί σε αξία αφ εαυτής και σε τέτοιο βαθμό ώστε να μπορεί να γί­νει λόγος για έναν πολιτισμό ηδονισμού. Έναν πολιτισμό που, αγόμενος στην ακραία συνέπεια του, εκπίπτει σε μία άγονη ομφαλοσκόπηση του παρόντος.
Χωρίς μνήμη και χωρίς προοπτική, η σύγχρονη κοινωνία ι­σορροπεί σε μια ελάχιστη επιφάνεια, σαν στυλίτης. Μέσα σε ένα χώρο έρημο από σημεία αξιολογικής αναφοράς. Στερημένη και από το βάθος του παρελθόντος και από τους ορίζο­ντες του μέλλοντος.
Μέσα σ' αυτή τη μονοδιάστατη θεώρηση του χρόνου, η ι­στορική συνείδηση αναιρείται. Το άτομο δεν αισθάνεται ως ενεργό στέλεχος ενός συγκροτημένου συνόλου που προωθεί μιαν εξελικτική πορεία, αλλά αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως παθητικό υποκείμενο μιας πραγματικότητας που διαμορφώνεται ερήμην του. Ένας κυνικός «ρεαλισμός» λειτουργεί ως άλλοθι για την παραίτηση του από το γίγνεσθαι.
Και ένας χαυνωτικός εφησυχασμός το περιβάλλει με την ολέθρια θαλ­πωρή τον χιονιού.
Και όλα αυτά, μπροστά στην επικίνδυνη ρευστότητα που έ­χει δημιουργήσει η κατάλυση πολιτικών και συνοριακών βε­βαιοτήτων και μπροστά στη θελκτική κινητικότητα που προ­καλεί η εγκατάλειψη των ιδεολογιών ως θεωρήσεων του κό­σμου με το αίτημα της αποκλειστικής αλήθειας.
Μπροστά δηλαδή σε μια κορυφαία ιστορική στιγμή, όπου το μέλλον προβάλλει πλέον, όχι ως πεδίο εφαρμογής αιτιο­κρατικών θεωρήσεων, αλλά ως κατηγορική επιταγή που α­παιτεί τη συμμετοχή στη διαμόρφωση του, χωρίς δογματική αυταρέσκεια αλλά με πλουραλιστική ανεξιθρησκία.
Και ίσως αυτό το ηφαιστειογενές έδαφος που ήδη ευρίσκεται εν τη γενέσει του, να προσφέρεται να εποικισθεί από τα όνειρα μας. Κάτι τέτοιο όμως προϋποθέτει ως εργαλεία γεωμέτρησης τις επιτυχίες και τα λάθη , τις διαψεύσεις και τις εμπειρίες. Εργαλεία που μόνο η συνθετική θεώρηση του χρό­νου μπορεί να σφυρηλατήσει.
Γιατί όπως έγραφε οT.S.Elliot, «ο παρών χρόνος και ο παρελθών χρόνος είναι και οι δύο παρόντες στον μέλλοντα χρόνο».
Και ας μην ξεχνάμε ό­τι η ακριβής σύλληψη της πραγματικότητας, αυτό που ονο­μάζουμε «αλήθεια» ετυμολογείται από το στερητικό άλφα και τη λήθη.
Ή, για να το διατυπώσουμε αντίστροφα, αλή­θεια χωρίς μνήμη δεν νοείται.