[[ δαμ-ων ]]
Ο Ν. Καζαντζάκης ασχολήθηκε με την μεταφυσική, κάτι που είναι φανερό στο έργο του.
Η μεταφυσική χροιά του Καζαντζάκη καθορίστηκε από τον Ελευθεροτεκτονισμό, στον οποίο είχε ενταχθεί, και τις μελέτες του στη Θεοσοφία. Η φιλοσοφική αναζήτηση του μεγάλου Έλληνα στοχαστή ξεκίνησε από πολύ νωρίς. Ήταν 26 ετών όταν έφυγε από την Ελλάδα για να παρακολουθήσει στο Παρίσι μαθήματα φιλοσοφίας. Λέγεται πως εκείνη τη χρονιά μυήθηκε στον Τεκτονισμό σε κάποια στοά της Αθήνας. Το πιθανότερο, όμως, είναι να πραγματοποιήθηκε η μύησή του στα τέλη του 1920 στη Γαλλία. Σχετικά με την Τεκτονική του ιδιότητα γνωρίζουμε λίγα, που προκύπτουν από τα λεγόμενα του φίλου του και συγγραφέα Παντελή Πρεβελάκη. Η Έλλη Αλεξίου τονίζει την τεκτονική σημασία που έχουν οι τρεις τελείες στην υπογραφή του, καθώς θα πρέπει να αποτελούν ένδειξη των τριών συμβολικών βαθμών στους οποίους μάλλον είχε μυηθεί.
Παρά την, φαινομενικά, μικρή του εμπλοκή με τον επίσημο τεκτονισμό, οι ιδέες του θεωρούνται βαθιά τεκτονικές και κυρίως ο ουμανιστικός χαρακτήρας του τάγματος αυτού επηρέασε βαθιά τόσο τη ζωή του όσο και το έργο του.
Ο Κυρ. Μητσοτάκης στο βιβλίο του “Ο Καζαντζάκης μιλάει για το Θεό”, γράφει: « Στο 1907 όπως αναφέρει ο βαθυνούστατος Παντ. Πρεβελάκης, ο Καζαντζάκης είχε μυηθεί στον Τεκτονισμό. Δεν γνωρίζουμε τίποτ’ άλλο απ’ την τεκτονική του σταδιοδρομία. Αν ανέβηκε σε ανώτερους βαθμούς μύησης, αν παρακολούθησε για πολλά χρόνια τεκτονικές εργασίες. Η κ. Αλεξίου γράφει ότι θυμάται τις τρεις μυστηριακές τεκτονικές τελείες στ’ όνομά του. » Στη συνέχεια ο συγγραφέας αναφέρεται σε μια επιστολή του Καζαντζάκη προς τον αδελφικό του φίλο Παπαστεφάνου, ιερέα της ορθόδοξης εκκλησίας, και λέει: « Παρατηρώ μόνο πως σ’ αυτό το γράμμα ο Καζαντζάκης επηρεασμένος ίσως απ’ τον Τεκτονισμό, μιλάει για οργάνωση με τρεις βαθμούς μυήσεως. Ο πρώτος= φανερός, ο δεύτερος= μυστικός, και ο τρίτος= μυστικώτατος. »
Ο Καζαντζάκης γράφει στον φίλο του:
« Λέω μ’ ένα φίλο μου να ιδρύσω περιοδικό ( όχι φιλολογικό ). Θα ετοιμάζει κοινωνιολογικά το δρόμο μας. Θα ΄ναι κομμουνιστικό, θα ζητά την ανατροπή του αστικού καθεστώτος, θα θέλει όπως έλεγαν οι Στωϊκοί την “εκπύρωση”- να καθαρίσει δηλ. η γης με τη φωτιά ( πώς καψαλίζουν τα χωράφια ) για να ριχτεί ο νέος σπόρος.
Θα οργανώσουμε τους Έλληνες σε συνδέσμους “Όσοι ζωντανοί”, με τρεις βαθμούς.
Ο πρώτος = φανερός: να μορφωθεί ο λαός, ελευθερία πνευματική, οικονομική, πολιτική, θρησκευτική.
Ο δεύτερος = μυστικός: εκπύρωση, ανατροπή της σύγχρονης ζωής.
Ο τρίτος = μυστικότατος, ο δικός μας • θρησκεία.»
Εδώ θα κάνω μια μικρή παρένθεση. Για τους φίλους μας, θα αναφέρω ότι στον συμβολικό Τεκτονισμό υπάρχουν τρεις βαθμοί μύησης: του μαθητού, του εταίρου και του διδασκάλου.
Τόσο στην επίσημη θρησκεία, όσο και στα μεταφυσικά ρεύματα πρωτεύοντα ρόλο παίζουν οι συμβολισμοί. Η φωτιά έχει μεγάλη συμβολική σημασία για τον Καζαντζάκη. Στην αυτοβιογραφία του μέσα από την “Αναφορά στον Γκρέκο”, γράφει:
« Η φωτιά είναι η Παρθένα Μάνα που γεννάει το γιο τον αθάνατο• ποιο γιο; το φως. Καθαρτήρι η ζωή και καιγόμαστε• ο Παράδεισος τη φλόγα, που του ετοιμάσαμε, ας την κάμει φως• αυτή είναι η δουλειά του.
Αυτή, για να ξέρεις, είναι η συνεργασία του ανθρώπου με το Θεό. Μερικοί με λεν αιρετικό, ας με λένε• έχω εγώ τη δικιά μου “Αγια Γραφή”• αυτή λέει ό,τι η άλλη ξέχασε ή δεν τόλμησε να πει• την ανοίγω και διαβάζω στη “Γένεση”: O Θεός έκαμε τον κόσμο, και την έβδομη μέρα αναπαύτηκε• κάλεσε τότε το στερνό του πλάσμα, τον άνθρωπο, και του ‘πε: - Άκου, γιε μου, να ‘χεις την ευκή μου: εγώ έκαμα τον κόσμο, δεν τον τέλειωσα, τον αφήκα στη μέση• ξακλούθα εσύ τη δημιουργία• κάψε τον κόσμο, κάμε τον φωτιά και παράδωσέ μου τον• θα τον κάμω εγώ φως.»
Ο Ν. Καζαντζάκης θεωρεί σαν ύστατο κι ανώτερο σημείο της πνευματικής προόδου του ανθρώπου, να φτάσει στο σημείο να μην θέλει λυτρωτές, να μη θέλει σωτήρες. Η ψυχή βαδίζει μοναχική την πνευματική της ατραπό. Παίρνει την ατραπό της μαθητείας, μετά, όταν ωριμάσει περισσότερο, την ατραπό της υπηρεσίας, για να μπορέσει στο τέλος της πορείας, αφού απόβαλε κάθε είδους σκουριά να καταλήξει στην ατραπό της θυσίας. Τότε έχει πάρει το μεγαλύτερο μάθημά της, πως κανένας σωτήρας δε θα θυσιαστεί γι’ αυτήν. Ο Χριστός για τον Καζαντζάκη δεν ήρθε στη γη για να μας λυτρώσει, αλλά για να μας δείξει το δρόμο ν’ αυτολυτρωθούμε. Είπε: « εγώ ειμί η οδός και η αλήθεια και η ζωή• ουδείς έρχεται προς τον πατέρα ει μη δι’ εμού », εννοώντας πως μας δείχνει τον αληθινό δρόμο, το δρόμο της ζωής για την ενσαρκωμένη ψυχή, που μέσα από τα βασικά γεγονότα της ζωής Του: γέννηση- βάπτιση- μεταμόρφωση- σταύρωση- ανάσταση κι ανάληψη, μας διδάσκει πώς να λυτρωθούμε.
Σ’ ένα θεατρικό του έργο, στο “Βούδα”, παρουσιάζει το διάλογο του ανατολίτη Δάσκαλου με τον μαθητή του Άναντα. Λέει το κείμενο:
« Κάμποση ώρα έμειναν αμίλητοι κάτω από το ανθισμένο δέντρο.
Ο Βούδας χάδεψε αργά, πονετικά, τα μαλλιά του αγαπημένου μαθητή.
- Σωτηρία θα πει να λυτρωθείς απ’ όλους τους σωτήρες• αυτή είναι η ανώτατη λευτεριά, η πιο αψηλή, όπου με δυσκολία αναπνέει ο άνθρωπος. Αντέχεις;
Ο Άναντα είχε σκύψει το κεφάλι και δε μιλούσε.
Σώπασε, και σε λίγο, παίζοντας ανάμεσα στα δάχτυλά του έναν ανθό που ‘χε πέσει από το δέντρο:
- Ο Λύτρωτής που θα λυτρώσει τους ανθρώπους από τη λύτρωση. »
Η γνωριμία του Καζαντζάκη με τον Αγ. Σικελιανό θα σταθεί καθοριστική, γιατί ο ποιητής, ως βαθύς γνώστης της Θεοσοφίας, θα του μεταλαμπαδεύσει τις θεοσοφικές ιδέες. Ενδεικτικό στοιχείο της θεοσοφικής επίδρασης στον Κρητικό στοχαστή είναι η χρήση σε επιστολόχαρτα του ουροβόρου όφεως, στο εσωτερικό του οποίου ήταν τυπωμένη η φράση « εν το παν » και ένα από τα ψευδώνυμά του: Πέτρος Ψηλορείτης. Σε άλλα επιστολόχαρτα έχει τυπωμένο το ταοϊστικό σύμβολο Γιν- Γιανγκ με τις γραμμές ακτινωτά του Ι- Τσινγκ.
Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της επίδρασης είναι το γεγονός πως δημοσίευσε το πρωτόλειο έργο του “Όφις και Κρίνος” με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβανή. Σύμφωνα με την Ανατολική φιλοσοφία, όπως μας την μετέφερε η ιδρύτρια του θεοσοφικού κινήματος Έλενα Μπλαβάτσκι, Κάρμα είναι ο νόμος της ανταπόδοσης ή νόμος αίτιου και αιτιατού ( ό,τι σπείρει ο άνθρωπος αυτό και θα θερίσει ) και Νιρβάνα η κατάσταση της απόλυτης ανάπαυσης, στην οποία φτάνει ο άνθρωπος μετά από τις συνεχείς ενσαρκώσεις του, όταν τελειοποιηθεί.
Για τη θεοσοφία, η ζωή ξεκινάει από πολύ χαμηλά. Τίποτα στον κόσμο δεν είναι άψυχο. Απλά υπάρχουν διαβαθμισμένες ψυχές, ξεκινώντας από την ψυχή του ορυκτού και φτάνοντας στην ψυχή ενός ηλιακού συστήματος ή ενός γαλαξία. Η ψυχή ξεκινάει το ταξίδι της γνωριμίας με την ύλη από πολύ χαμηλά, από το ορυκτό βασίλειο και βαθμιαία εξελίσσεται, ξεπερνώντας το ανθρώπινο, για να φθάσει στο πνευματικό κι αγνή πλέον να ενωθεί το θείο.
Θα παραθέτουμε το μυστικιστικό ποίημα ενός Σούφι, του Τζαλάτ εντ- Ντιν Ρούμι, στο οποίο προσωποποιεί την ψυχή, που περιγράφει την εξέλιξή της μέχρι το ανθρώπινο αλλά κι αυτή που διαφαίνεται :
« Πέθανα σαν ορυκτό κι έγινα φυτό,
πέθανα σαν φυτό και ξαναγεννήθηκα σαν ζώο,
πέθανα σαν ζώο και γεννήθηκα άνθρωπος.
Γιατί λοιπόν να φοβάμαι; Πότε μίκρυνα πεθαίνοντας;
Την επόμενη φορά θα πεθάνω σαν άνθρωπος,
για να μπορέσω να βγάλω τα φτερά του αγγέλου.
Και από τον άγγελο πρέπει ακόμα να προχωρήσω,
για άλλη μια φορά θα τραβήξω το δρόμο μου
πάνω από τους αγγέλους και θα γίνω αυτό που
δεν μπορεί να συλλάβει η φαντασία.
Αληθινά σε ΕΚΕΙΝΟΝ επιστρέφουμε ».
Έχοντας ο Καζαντζάκης την επίδραση της θεοσοφίας, μας παροτρύνει :
« Αγάπα τον άνθρωπο, γιατί είσαι συ.
Αγάπα τα ζώα και τα φυτά, γιατί ήσουνα συ, και τώρα σε ακλουθούν πιστοί συνεργάτες και δούλοι.
Αγάπα το σώμα σου• μονάχα με αυτό στη γης ετούτη μπορείς να παλέψεις και να πνεματώσεις την ύλη.
Αγάπα την ύλη• απάνω της πιάνεται ο Θεός και πολεμάει. Πολέμα μαζί του. »
Και συνεχίζει:
« Αν είσαι σοφός, πολέμα στο κρανίο, σκότωνε τις ιδέες, δημιούργα καινούριες. Ο Θεός κρύβεται μέσα σε κάθε ιδέα όπως μέσα σε σάρκα. Σύντριψε την ιδέα, λευτέρωσέ τον! Δώσε του μιαν άλλη ιδέα, πιο απλόχωρη, να κατοικήσει. »
Tί αποκόμισε ο Καζαντζάκης από τη θητεία του στον Τεκτονισμό και το συγχρωτισμό του με τη θεοσοφική σκέψη; Πρώτα απ’ όλα τις ουμανιστικές του ιδέες και την μεγάλη αγάπη για τον κατατρεγμένο άνθρωπο, τα οποία απόδειξε με την αποστολή για τον επαναπατρισμό των Ελλήνων από τον Πόντο και τη Ρωσία. Επίσης την τάση του για το θρησκευτικό συγκρητισμό, όπως φαίνεται στην “Ασκητική”, αλλά κυρίως το πλάσιμο της δικής του κοσμοθεωρίας, του δικού του Θεού, όπως τον λογιάζει η καρδιά του.
Ο συγγραφέας συμβουλεύει τον ανήσυχο κι ασυμβίβαστο μαχητή της ζωής:
« Ό,τι ζεις στην έκσταση ποτέ δε θα μπορέσεις να το στερεώσεις σε λόγο. Όμως μάχου ακατάπαυτα να το στερεώσεις σε λόγο. Πολέμα, με κοινές και σπάνιες λέξεις, με κραυγές και με ρίμες να του δώσεις σάρκα, να στερεώσει!
Όμοια κάνει κι ο Θεός, ο Μέγας Εκστατικός. Μιλάει, μάχεται να μιλήσει, με θάλασσες και με φωτιές, με φτερά, με χρώματα, με κέρατα, με νύχια, με αστερισμούς και πεταλούδες, με ανθρώπους, όπως μπορεί, για να στερεώσει την έκστασή του.
Είμαι κι εγώ, σαν κάθε πράμα ζωντανό, στο κέντρο του παγκόσμιου στρόβιλου. Είμαι στο μάτι των τεράστιων ποταμών, κι όλα γύρα μου χορεύουν κι ο κύκλος στενεύει ολοένα ορμητικότερος και χύνουνται ουρανός και γης στην κόκκινη καταβόθρα της καρδιάς μου.
Κι ο Θεός με αντικρίζει με τρόμο κι αγάπη – άλλη ελπίδα δεν έχει- και λέει: « Τούτος ο Εκστατικός, που όλα τα γεννάει, τα χαίρεται και τα εξαφανίζει, τούτος ο Εκστατικός είναι Γιός μου!»
● Για ώρες πολλές θα μπορούσαμε να μιλάμε για τις μεταπλάσεις της σκέψης του ανθρώπου που προτάθηκε για το Νόμπελ Λογοτεχνίας, αλλά αντέδρασαν σ’ αυτό κάποιοι στενόμυαλοι συμπατριώτες μας .
Λέγοντας για ώρες, ίσως να τον υποβαθμίζω, κι ας μου το συχωρέσει η μνήμη του. Πιο εύστοχο θα ήταν να πω για μέρες ή για μήνες. Μα οι δυνατότητες μιας ιστοσελίδας δεν το επιτρέπουν. Υπάρχουν, εξάλλου, και μερικοί αγαπητοί φίλοι που διαμαρτύρονται από την έκταση των αναλύσεων. Τις θέλουν τηλεγραφικές…
Και είπαμε αυτά που δεν θα προκαλούσαν πολύ, γιατί όπως είναι φυσικό: «Έτι πολλά έχω λέγειν υμίν, αλλ’ ου δύνασθε βαστάζειν άρτι.»
Από τον ανθόκηπο του πνευματικού έργου του μεγάλου μας στοχαστή και συγγραφέα Ν. Καζαντζάκη, τόλμησα να κόψω λίγα άνθη, να τα δέσω, ταπεινά, με την κορδέλα της σκέψης μου, να κάνω μια ανθοδέσμη και να σας την προσφέρω….
Σε εσάς απομένει το ανθοδοχείο στο οποίο θα βάλετε την ανθοδέσμη και η θέση που θα την τοποθετήσετε στη σκέψη και την καρδιά σας….
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου