“ANIMUS” - “ANIMA” ( 2ο Μέρος)

[[ δαμ-ων ]]

Animus 

Ο όρος χρησιμοποιήθηκε από τον Γιούγκ για να υποδηλώσει το ανδρικό στοιχείο, που φέρνει κάθε γυναίκα στο ομαδικό της ασυνείδητο με τη μορφή ενός αρχέτυπου. Κάθε γυναίκα, κατά τον Γιούγκ, έχει στο ασυνείδητό της μια κληρονομημένη εικόνα άνδρα, τον animus, που είναι υπεύθυνη για τα ανδρικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς της και τη βοηθάει στην κατανόηση των ανδρών και στις σχέσεις της μαζί τους. Η εικόνα αυτή γίνεται συνειδητή και κατανοητή στις σχέσεις με τους άνδρες και πρωταρχικά στις σχέσεις με τον πατέρα της.

Όπως ακριβώς η anima του άνδρα διαμορφώνεται από τη μητέρα, ο animus βασικά επηρεάζεται από τον πατέρα της γυναίκας. Ο πατέρας είναι αυτός που δίνει στον animus της κόρης του αυτό το ιδιαίτερο χρώμα, αυτές τις αναμφισβήτητες πεποιθήσεις για “αληθινές”, που έχουν το μειονέκτημα να μην έχουν καμία σχέση με το πραγματικό πρόσωπο της γυναίκας και τα ατομικά της προβλήματα.

Ένας αρνητικός animus εκδηλώνεται π.χ. σαν δαίμονας θανάτου.

Ας αναφέρουμε εδώ για παράδειγμα ένα τσιγγάνικο παραμύθι:

« Μια μοναχική γυναίκα δέχτηκε έναν όμορφο ξένο, παρ’ ότι ένα όνειρο την είχε προειδοποιήσει ότι ο άνδρας αυτός είναι ο βασιλιάς των νεκρών. Έτσι ύστερα από αρκετό καιρό, τον πιέζει να της αποκαλύψει ποιος είναι στην πραγματικότητα. Αυτός στην αρχή αρνιέται, λέγοντάς της πως αν αποκαλυφθεί η ταυτότητά του, εκείνη μοιραία θα πεθάνει. Αυτή επιμένει κι απότομα της αποκαλύπτει ότι είναι ο ίδιος ο θάνατος. Αμέσως η γυναίκα πεθαίνει από φόβο. »

Ας δώσουμε τώρα μια πιθανή εξήγηση του παραμυθιού.

Από μυθολογική άποψη, ο όμορφος ξένος είναι, πολύ πιθανόν, η ενσάρκωση μιας εικόνας του ειδωλολατρικού πνεύματος ή ενός θεού, που εδώ παρουσιάζεται σαν βασιλιάς των νεκρών ( ας θυμηθούμε από την Ελληνική μυθολογία την αρπαγή της Περσεφόνης από τον βασιλιά του Κάτω Κόσμου, τον Πλούτωνα ).

Ψυχολογικά, όμως αντιπροσωπεύει μια ιδιαίτερη μορφή του animus, που απομακρύνει τη γυναίκα από κάθε ανθρώπινη σχέση και ιδιαίτερα από κάθε επαφή με τους άνδρες. Ενσαρκώνει κάτι σαν κουκούλι ονείρων, πόθων, κρίσεων, που ορίζουν τον κόσμο « έτσι όπως θα ‘πρεπε να είναι », κι αποκόβει τη γυναίκα από την πραγματικότητα κι από την ενεργητική ζωή.

Ο αρνητικός animus προσωποποιεί όλες τις μισοσυνειδητές, ψυχρές και ολέθριες σκέψεις, που πλημμυρίζουν τη γυναίκα, κυρίως όταν ξεφεύγει από μια ανάγκη, την οποία της υπαγορεύει το αίσθημα. Τότε ακριβώς αρχίζει να σκέφτεται διάφορα προβλήματα, υφαίνοντας κάτι σαν ιστό αράχνης, καμωμένον από υπολογισμούς, κακεντρέχεια και πανουργίες, που μπορούν να τη φέρνουν σε μια ψυχολογική κατάσταση, όπου αρχίζει να επιζητεί το θάνατο του άλλου. Τρέφοντας αυτές τις μυστικά ολέθριες διαθέσεις, μια σύζυγος μπορεί να σπρώξει το σύζυγό της ή μια μητέρα τα παιδιά της στην αρρώστια, σε ατυχήματα, ακόμα και στο θάνατο.

Από τις ασυνείδητες διαθέσεις του animus γεννιέται καμιά φορά μια περίεργη παθητικότητα, μια παράλυση όλων των αισθημάτων, μια βαθιά ανασφάλεια, που οδηγεί τη γυναίκα στο τίποτα. Όπως και η anima, ο animus δεν έχει μονάχα αρνητικά χαρακτηριστικά, όπως βαναυσότητα, θρασύτητα, τάση για φλυαρία, σιωπηλό και πεισματικό αναμάσημα κακόβουλων ιδεών, μα έχει και θετικές, πολύτιμες πλευρές. Μπορεί να ρίξει μια γέφυρα στον εαυτό χάρη σε μια δημιουργική δραστηριότητα.

Σε πολλούς μύθους και παραμύθια, ένας πρίγκιπας, που έχει μεταμορφωθεί από μια μάγισσα σε τέρας ή σε άγριο θηρίο, δεν μπορεί να λυτρωθεί παρά μονάχα με τον έρωτα μιας νέας κι όμορφης γυναίκας. Αυτό το θέμα συμβολίζει τη διαδικασία της ενσωμάτωσης του animus στη συνείδηση.

Αν τώρα μεταφερθούμε από τη μυθολογία στην καθημερινότητα, θα πρέπει να πούμε ότι η συνειδητή προσοχή, που η γυναίκα πρέπει να δίνει στο πρόβλημα του animus, απορροφά μεγάλο μέρος του χρόνου της και συνεπάγεται πολλές ταλαιπωρίες. Αν όμως λάβει υπόψη της τη φύση αυτού του animus και την επίδραση που ασκεί επάνω της, κι αν ακόμη αντιμετωπίσει κατά πρόσωπο την πραγματικότητα αντί να αφεθεί να την κατακυριέψει, μπορεί να γίνει ένας πολύτιμος εσωτερικός σύμβουλος, που θα της μεταδίδει τις ανδρικές ιδιότητας για πρωτοβουλία, θάρρος, αντικειμενικότητα και πνευματική σοφία.

Ο animus, όπως και η anima, περιλαμβάνει τέσσερα στάδια εξέλιξης:

1ο στάδιο: παρουσιάζεται σαν προσωποποίηση της απλής φυσικής δύναμης, π.χ. με τα χαρακτηριστικά ενός αθλητή.

2ο στάδιο: παίρνει το πνεύμα της πρωτοβουλίας και την ικανότητα να ενεργεί οργανωτικά.

3ο στάδιο: γίνεται ο “λόγος” και παρουσιάζεται συχνά με τα χαρακτηριστικά ενός καθηγητή ή ιερέα.

4ο στάδιο: είναι η ενσάρκωση της σκέψης.

Σ’ αυτό το ανώτερο στάδιο, είναι όπως και η anima, ο μεταβιβαστής της θρησκευτικής εμπειρίας, που δίνει νόημα στη ζωή. Δίνει στη γυναίκα μια πνευματική σιγουριά, ένα αόρατο εσωτερικό στήριγμα, που αντισταθμίζουν τη φαινομενική της αδυναμία.

Ο animus, στην πιο εξελιγμένη του μορφή, συνδέει καμιά φορά τη γυναίκα με την πνευματική εξέλιξη της εποχής της και την κάνει ακόμα πιο επιδεκτική από τον άνδρα στις δημιουργικές ιδέες.

Γι’ αυτό το λόγο, άλλοτε, σε πολλές χώρες, στις γυναίκες ανέθεταν το καθήκον να διαβάζουν το μέλλον ή τη θέληση των θεών ( ας θυμηθούμε την Πυθία στο ιερό των Δελφών ). Με την μεσολάβηση του animus αυτού η γυναίκα μπορεί να συνειδητοποιήσει την πνευματική της κατάσταση και να βρει το δρόμο για μια έντονη πνευματική ζωή.

Ο animus εκδηλώνεται σπανιότερα με τη μορφή ερωτικών φαντασιώσεων. Παρουσιάζεται με τη μορφή μιας κρυφής και “ιερής” πίστης. Όταν μια γυναίκα διδάσκει τέτοια πίστη με δυνατή φωνή, επίμονη, αντρίκια, ή ζητάει να την επιβάλλει δημιουργώντας βίαιες σκηνές, εύκολα αναγνωρίζουμε σ’ αυτήν τον κρυμμένο ανδρισμό. Πάντως, ακόμα και σε μια γυναίκα εξωτερικά πολύ θηλυκιά, ο animus εκδηλώνεται με σκληράδα και φαίνεται ανελέητος.

Ίσως ο πιο συνηθισμένος και λιγότερο δυσάρεστος τρόπος να κάνουμε τη γνωριμία με τον animus είναι διαμέσου των ονείρων μας. Στα όνειρα εμφανίζεται συνήθως προσωποποιημένος. Οι πολλές μορφές που μπορεί να πάρει είναι αρκετά γνωστές και εμφανίζονται σαν θετικές ή αρνητικές, ανθρώπινες ή δαιμονικές. Όμως πολύ συχνά εμφανίζεται στα όνειρα με τη μορφή πραγματικών ανδρών που γνωρίσαμε ή γνωρίζουμε, όπως του πατέρα- που είναι ο πρώτος φορέας της εικόνας του-, του αδελφού, του συζύγου κ.λ.π.

Τυπικές μορφές του animus θα μπορούσαν να είναι ο Διόνυσος, ο Ιπτάμενος ολλανδός, και σε κατώτερο επίπεδο κάποιος αστέρας του κινηματογράφου ή κάποιος πρωταθλητής του αθλητισμού. Επίσης σε ιδιαίτερα ταραγμένους καιρούς, όπως οι δικοί μας, είναι δυνατό να προσλάβει τη μορφή κάποιου πολιτικού ή στρατιωτικού ηγέτη.

Ωστόσο ο animus ή η anima μπορούν να πάρουν επίσης τη μορφή κάποιου ζώου ή ακόμα και αντικειμένου, με συγκεκριμένο αρσενικό ή θηλυκό χαρακτήρα, όταν δεν έχουν φθάσει στο επίπεδο της ανθρώπινης μορφής κι εμφανίζονται με καθαρά ενστικτώδη μορφή. Έτσι η anima μπορεί να πάρει τη μορφή γάτας, τίγρης, αγελάδας, πλοίου, σπηλιάς, ενώ ο animus μπορεί να εμφανιστεί σαν αετός, ταύρος, λιοντάρι, λόγχη.

Όταν μια γυναίκα έχει στόχο ν’ ανακαλύψει τον animus, ουσιαστικά βάζει σαν στόχος της ν’ ανακαλύψει την κληρονομημένη συλλογική εικόνα του πνεύματος ή του νου, που τον έχει πάντα προβάλλει στον άνδρα.

Μια από τις τεχνικές που συνιστά ο Γιούγκ για να γνωριστούμε με τον animus είναι να εξετάσουμε προσεχτικά τα λόγια μας και περισσότερο ακόμη τις σκέψεις μας και συνεχώς να τις ανακρίνουμε καθώς περνούν μέσα από το μυαλό μας. Να θέτουμε ερωτήσεις, όπως:

- Εγώ το σκέφτηκα αυτό;

- Από πού ήρθε αυτή η σκέψη;

- Ποιος την σκέφτηκε;

Είναι βέβαια μια τεχνική πολύ δυσάρεστη και πάντοτε βρίσκουμε δικαιολογίες για να την αποφύγουμε, αλλά εάν μπορέσουμε να κάνουμε τον εαυτό μας να την εφαρμόσει και να καταγράψει το αποτέλεσμα, αυτό που θα προέλθει θα είναι εξαιρετικά καθοδηγητικό.

Ο χώρος, όπου συνήθως ο animus μας κάνει δυστυχισμένους περισσότερο, είναι όταν παρενοχλεί τοις σχέσεις μας. Ο “εσωτερικός άνδρας” της ψυχής του θηλυκού μπορεί να προκαλέσει συζυγικές δυσκολίες, ανάλογες μ’ εκείνες που αναφέραμε σχετικά με την anima. Όσο ο ένας από τους συντρόφους κατέχεται από τον animus τα πράγματα μπερδεύονται περισσότερο, προκαλείται τέτοιος ερεθισμός στον άλλον, που δεν αργεί να καταληφθεί από την anima κι αντίστροφα. Ο animus και η anima τείνουν να κατεβάσουν πάντα το διάλογο στο πιο χαμηλό επίπεδο και να υποδαυλίζουν μια ατμόσφαιρα ερεθιστικότητας και οργής.

Συνεπώς, το άτομο πρέπει να αγωνιστεί πολύ σοβαρά και πολύ επίπονα με την anima ή τον animus για να μην ταυτιστεί μαζί τους. Έτσι μετά από έναν τέτοιο αγώνα, το ασυνείδητο αλλάζει όψη και παρουσιάζεται με καινούργια συμβολική μορφή, που αντιπροσωπεύει τον Εαυτό, τον πιο βαθύ πυρήνα της ψυχής.

Η κυρίαρχη αρχή για τις γυναίκες και την anima είναι ο Έρωτας, ενώ για τους άνδρες και τον animus είναι ο Λόγος. Ενώ ο Έρωτας θέλει να συνδέσει και να συνενώσει, ο Λόγος θέλει να διακρίνει και γι’ αυτό να ξεχωρίσει. Ο animus επομένως μπορεί να έχει πολύ ισχυρή επίδραση στο να μας αποκόψει από τους άλλους. Εάν η σχέση αυτή είναι σημαντική για εμάς, θα υποφέρουμε πολύ από αυτή την άποψη. Αλλά αυτό το γεγονός αποτελεί κι ένα πολύτιμο κίνητρο για να εξερευνήσουμε και ν’ ανακαλύψουμε τη φύση του animus, οπότε μπορούμε ν’ αρχίσουμε τη συζήτηση μαζί του. Αυτή είναι μια μορφή της ονομαζόμενης “ενεργητικής φαντασίας”. Είναι μια τεχνική που είναι αξεπέραστη στο να μας παρέχει ένα μεσαίο έδαφος, όπου θα μπορούν να συναντηθούν το συνειδητό με το ασυνείδητο.