[[ δαμ-ων ]] Κάθε χρόνο στο Λαγκαδά της Θεσσαλονίκης, στην Αγία Ελένη και την Κερκίνη Σερρών, στη Μελίκη Ημαθίας και στη Μαυρολεύκη Δράμας, προς τιμή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης γίνονται τα αναστενάρια. Με το έθιμο αυτό οι συμμετέχοντες επικαλούνται τη βοήθεια των αγίων για να έχουν πλούσια γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή, καθώς και καλή υγεία.
Οι αναστενάρηδες ή αναστενάρια, όπως ονομάζονται οι πρωταγωνιστές του εθίμου, πυροβατούν με γυμνά πόδια χωρίς να καίγονται. Είναι η πίστη τους στους αγίους, η δύναμη του νου που τα κρατά 'άθικτα'; Σύμφωνα με τους ίδιους τους αναστενάρηδες, 'τους πιάνει ο αγιος' και τους 'καλεί'.
Λίγη ιστορία
Η παλαιότερη περιγραφή του εθίμου δόθηκε από τον Α.Χουρμουζιάδη το 1873 σε ένα φυλλάδιο που κυκλοφόρησε στην Κωσταντινούπολη με τίτλο 'Περί Αναστεναρίων και άλλων τινών παραδόξων εθίμων και παραδόσεων'.
Το έθιμο επικρατούσε στην επαρχία της Σωζοαγαθουπόλεως στη βορειοανατολική Θράκη και συγκεκριμένα στο χωριό Κωστί. Το 1923, με την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας (βάσει της Συνθήκης της Λωζάνης), οι κάτοικοι αυτής της περιοχής της Θράκης εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία, όπου και μετέφεραν στοιχεία της λαϊκής τους παράδοσης, όπως τα αναστενάρια. Οι αναστενάρηδες, φοβούμενοι τις αντιδράσεις των νέων σύνοικών τους, μέχρι το 1943, δεν έδιναν δημοσιότητα στο έθιμο. Για πρώτη φορά, το 1943 το έθιμο αναβίωσε δημοσίως στη Μαυρολεύκη Δράμας.
Το κονάκι Η τέλεση του εθίμου αρχίζει το απόγευμα της 20ής Μαΐου στο κονάκι. Το κονάκι είναι ο χώρος όπου φυλάσσονται οι αναστενάρικες εικόνες των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, τα 'αμανέτια' και τα μουσικά αναστενάρικα όργανα. Οι αναστενάρηδες αρχίζουν την προετοιμασία τους στο κονάκι με εκστατικό χορό για την πυροβασία της επόμενης ημέρας. Στο κονάκι τελείται η αγρυπνία και η προετοιμασία των μυστών που κορυφώνεται στις 21 Μαΐου και παρέχει τη δυνατότητα της πυροβασίας και της ακαΐας.
Οι εικόνες
Τα πολυτιμότερα κειμήλια των αναστενάρηδων είναι οι εικόνες των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Η πιο παλιά εικόνα των αγίων, γνωστή ως 'Γεροκοτσιανός', μεταφέρθηκε από την Ανατολική Θράκη στο χωριό Μαυρολεύκη το 1923 με την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Αποκαλείται ο 'πατέρας' των υπόλοιπων εικόνων, οι οποίες θεωρούνται 'παιδιά' της. Όλες φυλάσσονται μέσα σε μια υφασμάτινη θήκη που ονομάζεται 'ποδιά' και από την οποία κρέμονται μικρά κουδούνια και αφιερώματα. Οι εικόνες έχουν μακριά λαβή στο κέντρο της βάσης τους για να μπορούν να τις πιάνουν οι αναστενάρηδες, όταν χορεύουν.
Τα “αμανέτια”
Είναι πολύχρωμα μαντίλια που θεωρούνται ιερά. Οι αναστενάρηδες τα κρατούν κατά τη διάρκεια του χορού, αντλώντας από αυτά δύναμη και αυτοπεποίθηση. Πολλές φορές με το αμανέτι καλείται ένας καινούριος αναστενάρης:
'Αισθάνθηκα μια δύναμη να με τραβάει και κάθισα να παρακολουθήσω την τελετή στο σημείο που κάθονται οι Αναστενάρηδες. Ήρθε ένας Αναστενάρης και με κάλεσε με το αμανέτι' (Μαυρολεύκη, εφημ. 'Ελευθεροτυπία' 16 Ιαν. ΄97).
Τα μουσικά αναστενάρικα όργανα
Τα μουσικά αναστενάρικα όργανα είναι η λύρα και ο νταχαρές (το νταούλι). Το βράδυ της 20ής Μαΐου αρχίζουν να παίζουν τα όργανα και ακούγονται αναστενάρικα τραγούδια: « Παν΄ σε πράσινο λιβάδι κάθουνταν τρία παλικάρια
την ημέρα τρών΄ και πίνουν και το βράδυ κάνουν βίγλα...»
Ο χορός στο κονάκι
Ο χορός στο κονάκι μοιάζει με μυσταγωγία και έχει σκοπό να προετοιμάσει τους αναστενάρηδες για το χορό στη φωτιά.
Οι αναστενάρηδες κάνουν ρυθμικά επί τόπου βήματα, στο μονότονο ρυθμό του νταχαρέ και της λύρας. Σε αραιά διαστήματα ακούγονται αναστενάρικα τραγούδια που ήρωα έχουν τον Αγιο Κωνσταντίνο: « Ο Κωνσταντίνος ο μικρός, ο Μικροκωνσταντίνος
μικρόν τον είχε η μάνα του, μικρόν τον ΄ραβωνιάζει,
μικρόν τον γ-ήρτε μήνυμα να πάγει στο σεφέρι.
Νύχτα σελώνει τ΄ άλογο, νύχτα το καλιβώνει,
βαν΄ ασημένια πέταλα, μαλαματένιες λόθρες... » Ακούγονται επιφωνήματα από τους αναστενάρηδες, καθώς αισθάνονται ότι 'ο άγιος τους καλεί'. Με τις εικόνες και τα αμανέτια στα χέρια χορεύουν χωρίς σταματημό μέχρι τα μεσάνυχτα
Το κουρμπάνι
Την 21η Μαΐου, μετά τη Θεία Λειτουργία γίνεται το κουρμπάνι, δηλαδή ζωοθυσία προς τιμή των αγίων. Το θύμα οδηγείται με πομπή στο ξωκλήσι των αγίων, όπου υπάρχει αγίασμα (νερό πηγής που βρίσκεται κοντά σε εκκλησία και θεωρείται ιερό). Εκεί χορεύουν και θυμιάζουν το ζώο. Τέλος, το θυσιάζουν. Μια μικρή ποσότητα από το κρέας μοιράζεται συμβολικά στα αναστενάρικα σπίτια. Το υπόλοιπο θα φαγωθεί στο δείπνο της 21ης Μαΐου.
Ο χορός
Το απόγευμα οι αναστενάρηδες συγκεντρώνονται στο κονάκι, όπου αρχίζει ο χορός με περισσότερη ένταση από ό,τι το προηγούμενο βράδυ. Όταν έχει πια βραδιάσει, οι αναστενάρηδες και οι μουσικοί κατευθύνονται με πομπή στο χώρο της πυροβασίας. Εκεί ανάβεται η φωτιά από αναστενάρη που έχει κληρονομήσει το προνόμιο αυτό από τους προγόνους του. Όταν τα ξύλα της φωτιάς γίνουν κάρβουνα, αρχίζει η πυροβασία.
Η πυροβασία
Η πυροβασία δεν είναι ένα απλό πανηγύρι, τηρείται η ιεραρχία και ο καθένας αποδίδει τον σεβασμό που πρέπει σε κάθε λεπτομέρεια του τελετουργικού. Οι Αναστενάρηδες κουβαλούν μαζί τους εικόνες των Αγίων, οι οποίες τους δίνουν τη δύναμη του νου να περπατούν στα κάρβουνα χωρίς να καίγονται, ενώ αναγνωρίζουν ως ανώτατο ιεράρχη τους τον Αρχιαναστενάρη. Η ένταση της μουσικής σταδιακά αυξάνεται. Ο ρυθμός γίνεται όλο και πιο γρήγορος. Οι αναστενάρηδες 'δέχονται το κάλεσμα του αγίου' και προχωρούν με γυμνά πόδια προς τα αναμμένα κάρβουνα. Το πρώτο πέρασμα στη φωτιά ανοίγει ένα αυλάκι σε σχήμα σταυρού. Από το δεύτερο πέρασμα αρχίζει ο εκστατικός χορός που συνεχίζεται μέχρις ότου τα κάρβουνα σβήσουν. Το ποδοπάτημα μετατρέπει τα κάρβουνα σε στάχτη, η οποία, σύμφωνα με την παράδοση, 'δεσμεύει' την αρρώστια και την κακοδαιμονία.
Το δείπνο
Όταν τελειώσει η πυροβασία, οι αναστενάρηδες επιστρέφουν στο κονάκι. Η επιστροφή στο κονάκι είναι και πάλι πομπική. Μετά την εναπόθεση των εικόνων στο εικονοστάσιο, ξαναρχίζει ο χορός των Αναστενάρηδων. Ακολουθεί δείπνο με κρέας από το πρωινό κουρμπάνι. Τα πιάτα τοποθετούνται σε τραπεζομάντιλο που στρώνεται στο έδαφος. Μετά το δείπνο θυμιατίζουν και νίβουν τα χέρια τους για τον τελικό εξαγνισμό. Με τη φωτιά “τα κακά κάηκαν” και με το νερό “θα παρασυρθούν και θα φύγουν”. . Στο τέλος ο Αρχιαναστενάρης θα κάνει την απόλυση.
2 σχόλια:
Για να ξέρουμε ποιόν εξαίρετο άγιο γιορτάζουμε σήμερα....
Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Φλάβιος Βαλέριος Κωνσταντίνος Α΄ (273-337 μΧ), βασίλεψε την περίοδο 324-337 μΧ. Μετά τον θάνατό του έλαβε την προσωνυμία Μέγας και ανακηρύχθηκε από την παγκόσμια Χριστιανοσύνη Αγιος και Ισαπόστολος, αν και βαρύνεται με αποτρόπαια εγκλήματα εναντίον της ίδιας της οικογένειάς του. Σύμφωνα με το βιογραφικό του δολοφόνησε με φρικιαστικό τρόπο την γυναίκα του Φαουστα που ήταν Σύρια, τον γυιό του Πρίσκο και τον γαμπρό του Μάξιμο. Ο Πρίσκος στραγγαλίσθηκε ενώ πλενόταν στα δημόσια λουτρά, η Φάουστα ζεματίσθηκε με καυτό λάδι στην μπανιέρα της και ο Μάξιμος αποκεφαλίσθηκε. Τα αποτρόπαια αυτά εγκλήματα που έγιναν με κίνητρο την ζηλοτυπία και απλές υποψίες γιά εξυφαινόμενη συνομωσία, μαρτυρούν τον σχιζοφρενικό χαρακτήρα του Κωνσταντίνου. Η δολοφονία της γυναίκας του έγινε με προτροπή της μητέρας του Ελένης που ανακηρύχθηκε Αγία από την Εκκλησία επειδή φέρεται να "ανακάλυψε" τον τίμιο σταυρό στην Ιερουσαλήμ. Η δήθεν εύρεση του Σταυρού αποτελεί επικοινωνιακό εφεύρημα του τότε χριστιανικού κλήρου αφού ήταν αποδεδειγμένο πως στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία οι σταυροί καίγονταν ως μολυσμένοι λίγες ημέρες μετά την σταύρωση των θανατοποινιτών. Ο Κωνσταντίνος, γεννημένος το 273 μΧ στην Ναϊσσό (Νις) της σημερινής Σερβίας, είχε Ιλλυρική καταγωγή. Πατέρας του ήταν ο Αύγουστος Κωνστάντιος ο Χλωρός. Εξελέγη πραξικοπηματικά αυτοκράτορας το 306 μΧ από τον στρατό διά βοής και βασίλεψε 13 χρόνια στο ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Υπήρξε νικητής σε όλους τους πολέμους που διεξήγαγε επικεφαλής λεγεώνων αποτελούμενων από Γαλάτες. Σύντομα πέρασε στο πάνθεο των μεγάλων αυτοκρατόρων με την ανακήρυξη του Χριστιανισμού ως ισότιμης θρησκείας (313 μΧ) και την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης - Nova Roma (Νέας Ρώμης) ως νέας πρωτεύουσας της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (330 μΧ) στην θέση του αρχαίου Βυζαντίου. Το Βυζάντιο ήταν μία μικρή αποικία των Ιλλυρικής καταγωγής Λελέγων από τα Μέγαρα που κτίσθηκε στον Βόσπορο το 658 πΧ από τον βασιλέα Βύζαντα. Τον 2ο αιώνα πΧ υποτάχθηκε στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και μετονομάσθηκε Augusta Antonina. Το 330 μΧ μετονομάσθηκε Nova Roma και ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ο σχιζοειδής χαρακτήρας του Κωνσταντίνου αποδεικνύεται από το γεγονός ότι αν και υποστήριξε τον Χριστιανισμό, υπήρξε σε ολόκληρη του την ζωή ηλιολάτρης και παγανιστής. Οι πηγές αναφέρουν πως βαπτίσθηκε ακούσια χριστιανός λίγο προτού ξεψυχήσει το 337 μΧ σε ηλικία 64 ετών.
Η πραγματική ιστορία (όχι η διασκευασμένη) αναφέρει ρητά πως ήταν ένας δολοφόνος και ουδέποτε υπήρξε Χριστιανός. Τον "έκαναν " Χριστιανό, γιατί έτσι βόλευε το ιερατείο και τον αγιοποίησαν, όχι γιατί η ζωή του υπήρξε αγία, αλλά ως ένδειξη ευγνωμοσύνης που η νέα θρησκεία έπαψε να διώκεται, και οι πιστοί της μπορούσαν ελεύθερα να εκτελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα όπως οι πιστοί δεκάδων άλλων θρησκευτικών συστημάτων...
● Την αρχή των Αναστεναριών, που χάνεται στα βάθη των αιώνων, τη βρίσκουμε, συγκρίνοντας παρόμοια έθιμα του αρχαίου βίου, μελετώντας τα διονυσιακά και ορφικά οργιαστικά μυστήρια
Μεταγενέστερα, μέσα στους βυζαντινούς χρόνους και με τον επηρεασμό από τη χριστιανική θρησκεία, θα μετασχηματιστεί σε μια πολυσύνθετη χριστιανική θρησκευτική τελετή ανάμειχτη με πανάρχαιες βακχικές τελετές, στο θαυμαστό έθιμο με την ειδική μαγική τελετουργία που επανέρχεται κάθε χρόνο σε ορισμένες εποχές του χρόνου και συνδέεται πρώτιστα με τη γεωργία. Ο τοτεμισμός γίνεται θρησκευτικό σύστημα είτε με τη βακχική του μορφή, είτε με τη χριστιανική, με πρώτιστο πάντα το ευετηρικό χαρακτήρα.
Η όλη ψυχοσύνθεση των Θρακών, οι ιδιαίτερες γεωφυσικές συνθήκες, οι ιστορικές καταβολές ευνοούσαν να γεννηθεί ένα τέτοιο έθιμο καθώς και άλλα ήθη και έθιμα, όπως οι Καλόγεροι, και γενικά οι συνήθειες και οι πίστεις, οι δεισιδαιμονίες και οι προλήψεις, η πλούσια γενικά λαογραφία που χαρακτηρίζει το λαό αυτό
Τα αναστενάρια ως λαογραφικό θέμα της Θράκης είναι και ιστορικά πολύτιμο και γι' αυτό χρησιμοποιήθηκε ως επιχείρημα ακαταμάχητο κατά της θεωρίας του Φαλμεράγιερ για την ελληνικότητά μας.
Τελούνται από ένα θίασο με μακρινή απήχηση στους βακχικούς θιάσους.
Τα μουσικά όργανα, η τρίχορδη θρακιώτικη λύρα, το νταούλι με βίτσα, η γκάιντα και κάποιες φορές ο αυλός είναι απαραίτητα στην ιεροπραξία και στο χορό των αναστενάρηδων. Δημιουργούν ατμόσφαιρα με την οργιαστική μουσική και προετοιμάζουν την οιστροπληξία.
Ο χορός έχει οργιαστικό χαρακτήρα με τη σημασία του αρχαίου όρου και όχι όπως κατάντησε στη σημερινή λαϊκή γλωσσική έκφραση να πάρει τη χυδαία έννοια.
Ολες οι φάσεις του εθίμου έχουν ένα πλούσιο τελετουργικό. Ο αγιασμός, η ζωοθυσία (κουρμπάνι), οι αγερμοί, η διαδικασία με την οποία ανάβεται και ετοιμάζεται η φωτιά, ο αδιάκοπος χορός στο κονάκι, η αναχώρηση για την πυροβασία, η πυροβασία, η επιστροφή στο κονάκι, το τραπέζι και ο τρόπος που γίνεται, η διαδικασία απολογισμού του πανηγυριού, περικλείουν σημαντικό τελετουργικό που τηρείται ευλαβικά.
● Μερικοί σοβαροί επιστήμονες, όπως ο Αγγελος Τανάγρας και ο Δ. Κουρέτας, έχουν δώσει μια επιστημονική εξήγηση που πιστεύω ότι πλησιάζει την πραγματικότητα: «Η βαθιά θέληση, να γίνει το έθιμο, δημιουργεί στον εγκέφαλο και στον οργανισμό λειτουργίες που δεν έχουν ερευνηθεί ακόμη από την επιστήμη».
Δημοσίευση σχολίου