Βιβλία για να αποκωδικοποιήσουμε την σημερινή παγκόσμια οικονομική κρίση

Από τον πολιτικό μηχανικό Θεόδωρο Κ. Παπαϊωάννου

H παγκόσμια οικονομική κρίση που βρίσκεται σε εξέλιξη δημιουργεί. αβεβαιότητα, ανησυχία και ανασφάλεια, αλλά γεννά και μια ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον από το παρελθόν που μένει πίσω μας. Αυτές τις χρονιάρες ημέρες πρέπει ηγέτες και πολίτες να αισιοδοξούμε και να θυμόμαστε την ρήση του Ουίνστον Τσόρτσιλ «ένας αισιόδοξος βλέπει μια ευκαιρία σε κάθε καταστροφή. Ένας απαισιόδοξος βλέπει μια καταστροφή σε κάθε ευκαιρία». Ο κόσμος εύλογα ενδιαφέρεται και προσπαθεί να ανιχνεύσει το μέλλον γι΄αυτό προτείνω κάποια από τα βιβλία που αναλύουν όψεις της πολιτικής οικονομίας τόσο σε διεθνές όσο και σε ελληνικό επίπεδο. 

1) Η κρίση(Κώστας Σημίτης) Είναι μια λεπτομερής και ακριβής καταγραφή του χρονικού της οικονομικής κρίσης σε τρία επίπεδα: διεθνές, ευρωπαϊκό και ελληνικό. Παρ΄ ότι η σημερινή κρίση δεν θα φέρει το τέλος του καπιταλισμού, λέει ο τέως πρωθυπουργός, ωστόσο αποτελεί μοναδική ευκαιρία για αλλαγή της σχέσης της κοινωνίας και της πολιτικής ηγεσίας της με τις επιχειρήσεις.Η ευκαιρία όχι μόνο υπάρχει, αλλά οφείλουμε και να την αρπάξουμε, τονίζει ο ίδιος. Το αποτέλεσμα θα διαμορφωθεί όχι μόνο από τη στάση της πολιτικής ηγεσίας, αλλά και από τους πολιτικούς-κοινωνικούς αγώνες, τους οποίους βλέπει να έρχονται αμέσως μετά τη μερική εξομάλυνση της κατάστασης.

2) Λευκό κοτσύφι, blue tree, μαύρο καράβι ( Μίμης Ανδρουλάκης) Σε ένα διάλογο με ένα φανταστικό συγγραφέα, τον Νικολά, επιχειρεί να μυήσει τον αναγνώστη στη «βαθιά μνήμη», όπως την αποκαλεί, των κρίσεων και των μετασχηματισμών του καπιταλιστικού συστήματος. Στις διαδοχικές συναντήσεις τους, είναι καταιγιστικός ο ρυθμός παράθεσης πληροφοριών από τον συγγραφέα με την ανατρεπτική του πένα για τη λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος, Επεξεργασμένες απόψεις από την ιδιαίτερη ματιά και το ύφος του έμπειρου πολιτικού και συγγραφέα, αποτέλεσμα αυτού που ο ίδιος αποκαλεί «προφορική γραφή».

3) Η συνείδηση ενός προοδευτικού( Πολ Κρούγκμαν) Το μανιφέστο της μεσαίας τάξης και της προοδευτικής Αμερικής από το φετινό νομπελίστα Οικονομίας αποτελεί ένα από τα ση-μαντικότερα πολιτικά-οικονομικά κείμενα της εποχής μας. Το πολιτικό σχέδιο του Κρούγκμαν είναι η παλινόρθωση της μεσαίας τάξης και προϋπόθεση για αυτό είναι η αντιστροφή της διεύρυνσης των ανισοτήτων που συνέβησαν τα προηγούμενα τριάντα χρόνια, και ιδίως την τελευταία δεκαετία. Το μήνυμα του είναι συγκρουσιακό. «Το πρόγραμμα του προοδευτικού κινήματος είναι σαφές και εφικτό αλλά θα αντιμετωπίσει άγρια αντίδραση... Η ιδέα ότι μπορεί να υπάρξει πρόοδος με διακομματική συναίνεση είναι απλώς ανόητη», λέει κατηγορηματικά αφού αναλύει πώς φτάσαμε μέχρι εδώ σε μια συναρπαστική αφήγηση της ανόδου και της πτώσης της μεσαίας τάξης στη διάρκεια του 20ου αι. και, βεβαίως, προτείνει τι πρέπει να κάνουμε στη συνέχεια

4) Η οικονομική κρίση του 2008 ( Τζορτζ Σόρος) Σ΄ αυτό το τελευταίο του βιβλίο υποστηρίζει ότι η κυρίαρχη αντίληψη για τη λειτουργία των αγορών είναι εσφαλμένη και παραπλανητική και αντιπροτείνει τη δική του «θεωρία της ανακλαστικότητας». Τάχθηκε εγκαίρως (τουλάχιστον από τον περασμένο Μάρτιο) με όσους προειδοποιούσαν ότι πρόκειται για τη χειρότερη κρίση από τη Μεγάλη Ύφεση και κατηγορεί τους «φονταμενταλιστές των αγορών» (στους οποίους περιλαμβάνει τον τέως κεντρικό τραπεζίτη των ΗΠΑ, Αλαν Γκρίνσπαν) για την υπερφούσκα που είναι υπεύθυνη για τη σημερινή κατάσταση. Θεωρεί προτεραιότητα για την αντιμετώπιση της κρίσης τη διάσωση των μικροϊδιοκτητών ώστε να κρατήσουν τα σπίτια τους.

5) Ελληνική οικονομία: 19ος - 20ος αιώνας(Αλέξης Φραγκιαδάκης) Πώς η φτωχή οθωμανική επαρχία του 1821 κατάφερε 180 χρό¬νια αργότερα να φθάσει σε επίπεδο ανάπτυξης ασύγκριτα υψηλότερο από ό,τι οι υπόλοιπες περιοχές της πρώην αυτοκρατορίας., μέσα σε 237 σελίδες. Αντίθετα από την εικόνα που έχουμε, η ελληνική οικονομία είχε ικανοποιητική ανάπτυξη και παρακολούθησε αναπτυγμένες οικονομίες στη διάρκεια του 19ου αι. Στη συνέχεια, ο 20ος αι. χαρακτηρίζεται από αντιφατικές εξελίξεις καθυστερήσεις και άλματα για την ελληνική οικονομία, που αποκρυσταλλώνονται στην επιτυχημένη ένταξη στο ευρώ. Αλλά η ευημερία της οικονομίας καταλήγει ο συγγραφέας δεν σημαίνει απαραίτητα και ευημερία όλων των πολιτών 

6) Η ιστορία του καπιταλισμού ( Michel Beaud) Ο καπιταλισμός είναι πολύ περισσότερα από ένα οικονομικό σύστημα. Που για τον κατανόησουμε πρέπει να λάβουμε υπόψη τη κοινωνική τη ιδεολογική, τη πολιτική και την ηθική του διάσταση. Έτσι λοιπόν η πολυεπίπεδη αφήγηση του δεν ξεκινά όπως γίνεται πολύ συχνά, από τη βιομηχανική επανάσταση(τέλος του 18ου και αρχές του 19ου αι) αλλά από το 1500 Παρ΄ ότι δύσκολο να χωρέσουν πεντακόσια χρόνια οικονομικής ιστορίας σε 474 σελίδες, όμως ο Γάλλος καθηγητής Οικονομικών των Πανεπιστημίων ΡarisVII και Ρaris\/ΙΙΙ μπόρεσε να το κάνει με συναρπαστικό τρόπο. Τέλος, ο Beaud θεωρεί όλη την περίοδο από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 έως το 2000 (που κυκλοφόρησε στα γαλλικά) ως μια περίοδο παρατεταμένης κρίσης, με την οποία μπαίνουμε στη τρίτη βιομηχανική επανάσταση.

7) Κοινωνία, κράτος, αγορά (Τζον Μαρτινούσεν) Αποτελεί μια πλήρη επισκόπηση του επιστημονικού πεδίου της Θεωρίας της Ανάπτυξης από τον Δανό όπως διαμορφώθηκε τα τελευταία εκατό χρόνια. Αναπτύσσεται γύρω από τέσσερις ενότητες στις οποίες παρουσιάζονται έννοιες όπως η ανάπτυξη και η υπανάπτυξη, οι θεωρίες της μεγέθυνσης και του εκσυγχρονισμού κ.λπ. Πα¬ρουσιάζει και αναλύει κριτικά όλες τις θεωρίες, από τις νεομαρξιστικές θεωρίες της εξάρτησης έως τις νεοφιλελεύθερες των δεκαετιών του 1980 1990 Καλύπτει όλους τους κλάδους, όπως τα Οικονομικά, η Πολιτική Επιστήμη, η Κοινωνιολογία και η Ανθρωπολογία, που συμβάλλουν στο γνωστικό αντικείμενο της Ανάπτυξης. Η ελληνική έκδοση περιλαμβάνει μια εξαιρετική εισαγωγή του επιμελητή Σταύρου Μαυρουδέα., 

8) Crude, η ιστορία του αργού πετρελαίου (Sonia Shah) Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος ινδικής καταγωγής ξεκινά από τη δημιουργία του εκατομμύρια χρόνια πριν για να συνθέσει την οικονομική, πολιτική και κοινωνική ιστορία του αργού πετρελαίου στη σύγχρονη εποχή. Με αφηγηματική ικανότητα, αλλά και κριτική ματιά, παρουσιάζει την εξέλιξη των χρήσεων και τη σημασία του πετρελαίου από τη σταδιακή αντικατάσταση του κάρβουνου ως καύσιμη ύλη, τη δημιουργία των πετροχημικών και των πλαστικών ως τα προβλήματα από τη ρύπανση και την κλιματική αλλαγή και φυσικά την ορατή εξάντληση των κοιτασμάτων πετρελαίου.

9)Ο καπιταλισμός στο μέλλον (Ζαν- Λικ Γκρεό) Για να παραμείνει βιώσιμος ο καπιτα¬λισμός χρειάζεται να εξορθολογιστεί. Αυτή είναι η βασική θέση του Γάλλου οικονομολόγου, που καταγγέλλει το αμερικανικό μοντέλο του καπιταλισμού με το βραχυπρόθεσμο κερδοσκοπικό προσανατολισμό του. Προτείνει αυτό που ο ίδιος αποκαλεί νεοπροστατευτισμό: δημιουργία μεγάλων περιφερειακών κοινών αγορών, ρύθμιση και εγγύηση του χρέους των δανειζόμενων χωρών από ένα ανανεωμένο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και κυρίως διαφορετική σχέση μετόχων και επιχειρήσεων ώστε οι πρώτοι να μην επιδιώκουν γρήγορη υπεραξία αλλά να επενδύουν μακροπρόθεσμα. Στο πλαίσιο αυτό, φτάνει ακόμη να ζητάει την κατάργηση των χρηματιστηρίων, τουλάχιστον με τη σημερινή μορφή τους. Το ενδιαφέρον είναι ότι ο Γκρεό είναι πρώην σύμβουλος του γαλλικού ΣΕΒ και η κριτική γίνεται από μια μάλλον «γκωλική» οπτική.

10) Ελληνική οικονομία: κρίσιμα ζητήματα οικονομικής πολιτικής Δεκαοκτώ κείμενα σημαντικών επιστημόνων και διανοητών με κεντρικό αίτημα τις μεταρρυθμίσεις. Πρόκειται για τις εισηγήσεις σε ένα συνέδριο με αυτό το θέμα που έγινε στο Ναύπλιο (Ιούνιος του 2007). Το βασικό συμπέρασμα είναι ότι η ελληνική οικονομία χαρακτηρίζεται από ετερογενείς επιδόσεις στην τελευταία δεκαετία-δεκαπενταετία. 

Και τέλος αντέχει στο χρόνο το «Κεφάλαιο» το κλασικό και μνημειώδες έργο του Karl Mar x πού έχει προβλέψει και απαντήσει σ΄ όλα από τότε.

Με βιβλία λοιπόν για «όλα τα γούστα», Καλή Χρονιά